Wykluczenie informacyjne (cyfrowe) – co to znaczy?

W dniu 25 września 2024 odbył się wykład na temat wykluczenia informacyjnego zwanego też cyfrowym. 

Wykluczenie cyfrowe, podział cyfrowy, e-wykluczenie, wykluczenie informacyjne, wykluczenie informatyczne – terminy stosowane do określenia różnicy między osobami i społeczeństwami mającymi dostęp do techniki informatycznej, a tymi, które takiego dostępu nie mają.

Poprzedni wykład na ten temat odbył się 11.03.2015 roku, niemniej zagadnienia wykluczenia cyfrowego nadal dotyczą ok 10 % społeczeństwa. Pierwotne wykluczenie cyfrowe, rozumiane jako niekorzystanie z Internetu (z powodu braku potrzeby, umiejętności, braku sprzętu, łącza, pieniędzy itp.) dotyczyło w 2020 r. w Polsce aż 3,8 mln osób (liczba ludności wg GUS 38,26 mln). 96% osób pierwotnie wykluczonych cyfrowo stanowiły osoby w wieku 45-74 lat. W 2020 r. 50% osób w tej grupie wiekowej nie posiadało choćby podstawowych kompetencji cyfrowych.

Na podstawie raportu: Korzystanie z internetu w 2023 roku - Komunikat z badań nr 72/2023, czerwiec 2023, Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, ok 23% osób nie korzysta z Internetu lub rzadziej niż co najmniej raz w tygodniu.

Podczas wykładu przedstawione zostały przyczyny twarde (techniczne) i miękkie (społeczne i psychologiczne) wykluczenia cyfrowego. Praktycznie w większości rodzin wielopokoleniowych, w których dzieci lub wnuki korzystają z Internetu jest do niego dostęp. Często brakuje odwagi, przekonania – zobaczenia plusów, czyli korzyści z korzystania z Internetu, które pokonają lęki, obawy czy nawet wstyd z powodu braku umiejętności.

Wzrósł zakres usług internetowych świadczonych przez podmioty publiczne (administracja publiczna, sądy, ZUS, Urząd Skarbowy, banki itp.) i podmioty gospodarcze. Techniki informatyczne wkroczyły praktycznie w każdą dziedzinę życia, dlatego też wykluczenie informacyjne (cyfrowe) w sposób znaczący ogranicza nasze możliwości sprawnego funkcjonowania w zakresie oferowanych usług.

Z drugiej strony rozwinęła się cyberprzestępczość, która pogłębia lęki i obawy przed korzystaniem z Internetu. Przedstawiłam nowe pojęcia fake i hejt, które towarzyszom niektórym usługom cyfrowym (portale społecznościowe, komentarze do artykułów prasowych itp.). 

Jednak nie pozwólmy się wykluczyć, wystarczy zachować czujność i ostrożność. Udzieliłam słuchaczom kilka rad:

Sprawdzaj informacje, które przeglądasz

• Zanalizuj stronę – czy wygląda ona na wiarygodną, czy jest profesjonalnie przygotowana, czy autorzy są znani, czy znane są źródła finansowania strony.
• Warto sprawdzić na jakiej domenie istnieje strona – czy adres jest nietypowy, domena nie pochodzi z egzotycznych krajów.
• Zweryfikuj źródła, na które powołuje się autor artykułu. 
• Sprawdź strukturę artykułu. Czy jest napisany w emocjonalnym tonie? Czy oddzielono fakty od opinii? Czy nagłówek jest spójny z resztą artykułu? Artykuły godne zaufania są utrzymane w spokojnym tonie.
• Porównaj artykuł z inną wiarygodną stroną internetową.
• Sprawdź w jakim świetle ta informacja została przedstawiona w innym źródle, czy uwzględnione zostały różne opinie. Warto przejrzeć informacje uzyskane z innych wyszukiwarek, a także ze stron internetowych, które zajmują się daną tematyką. Istotnym źródłem mogą być serwisy gazet, a także publikacje naukowe dostępne w otwartym dostępie, w bazach artykułów naukowych uniwersytetów.
• Zbadaj w jaki sposób zostali przedstawieni bohaterowie artykułu. Czy przedstawiono ich różne opinie? Czy tekst nie powiela stereotypów i uproszczeń? 

Szybki przelew? Nie tak prędko

• Weź to na zimno.
  Niepokój, upływ czasu, chęć pomocy innym – emocje nie są w sieci dobrym doradcą. Co zatem zrobić, gdy w mediach społecznościowych otrzymamy prośbę o szybki przelew?
• nie klikaj w linki i nie otwieraj załączników:
  Z ostrożnością podchodź do linków i załączników, nawet tych otrzymanych od „znajomych”.
  zadzwoń do znajomego i potwierdź potrzebę wykonania przelewu:
  Najłatwiej prośbę o przelew zweryfikujesz, kontaktując się ze znajomym inną metodą. Tak sprawdzisz, czy za wysłaną wiadomością nie stoi oszust.
• Ograniczamy do niezbędnego minimum przekazywanie danych osobowych, w tym zdjęć (np. przy transakcjach w sklepach internetowych).
• Nie wysyłamy skanów dowodu osobistego lub innych dowodów potwierdzających tożsamość.
• Nigdy na żądanie e-mail nie wysyłamy haseł i pinów.
• Czytamy regulaminy i treść drobnym drukiem, jeżeli nie rozumiemy nie klikamy w znacznik obok tekstu.
• Używamy programów antywirusowych.
• Używamy hasła dostępu do komputera, telefonu komórkowego.
• Wbrew pozorom nikt w sieci nie jest anonimowy.

Barbara Lemańska

Materiały źródłowe:

 https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/kluby-rozwoju-cyfrowego-odpowiedzia-na-wykluczenie-cyfrowe

 http://www.cbos.pl

WASZAK, Marcin - "Postprawda i fake news czy weryfikacja treści i źródeł informacji." Nr 16, jesień-zima 2017.

Powrót do Wydarzenia 2024