Architektura warszawskich "Tygrysów"

Wykład ukazał przekrojowo drogę do kariery oraz twórczość jednego z najsłynniejszych zespołów architektonicznych – „Tygrysów”, czyli Wacława Kłyszewskego, Jerzego Mokrzyńskiego i Eugeniusza Wierzbickiego. 
Trójkę młodych adeptów projektowania połączyły w 1928 roku studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Choć pochodzili z różnych środowisk, zainteresowanie architekturą modernistyczną, wspólne projekty na uczelni i nauki u architektów-profesorów, m.in. Czesława Przybylskiego, Rudolfa Świrczyńskiego oraz pierwsze zlecenia w pracowniach Kazimierza Tołłoczki, Stanisława Tyrowicza czy Julisza Żórawskiego zaowocowały niespotykanym fermentem twórczym. Najpierw solo, a od 1936 roku w ramach wspólnej pracowni Kłyszewski, Mokrzyński i Wierzbicki zdobywali doświadczenie w licznych konkursach architektonicznych, które na ogół wygrywali. Spośród zrealizowanych wówczas obiektów konkursowych na szczególną uwagę zasługuje gmach Banku Gospodarstwa Krajowego w Poznaniu (1937-1942) oraz Willa na Służewcu przy ul. Wróblej 3/5 (1938).  

Owocny początek kariery przerwał wybuch II wojny światowej. „Tygrysy” ruszyły bronić ojczyzny. Nie wiedzieli jeszcze, że niedługo staną się jednymi z kluczowych postaci związanych z odbudową Polski. Kłyszewski walczył na Woli, następnie trafił do oflagu w Woldenburgu. Podobnie Wierzbicki, który po klęsce kampanii wrześniowej trafił do Gross Born. Oboje prowadzili w obozach działalność kulturalno-oświatową ucząc rysunku współwięźniów, projektując znaczki czy dekoracje do teatru obozowego. Nieco odmienny los spotkał Jerzego Mokrzyńskiego. Po klęsce pod Kockiem wrócił do Warszawy, gdzie działał zawodowo i konspiracyjnie. Za namową przyjaciół przeniósł się jednak do Zakopanego. Tam włączył się w studia nad planem zagospodarowania przestrzennego miasta i projektowaniem ważniejszych obiektów na zlecenie władz Generalnego Gubernatorstwa nie zaprzestając konspiracji. Projektował obiekty użyteczności publicznej oraz prywatne. Z tego okresu najbardziej znanym jest projekt domu z piekarnią Dańca (1942) oraz propozycja nowego planu Zakopanego. Oprócz działalności projektowej, Mokrzyński uczył także budownictwa w ówczesnym Technikum Wodno-Melioracyjnym w Nowym Targu (dziś Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego). Jego uczniami byli m.in. znani późniejsi architekci modernistyczni Henryk Buszko i Aleksander Franta. 

Po wojnie drogi przyjaciół znowu zeszły się w Warszawie, a konkretniej – w Biurze Odbudowy Stolicy. Trio włączyło się aktywnie w odbudowę miasta współprojektując m.in. dzielnicę Muranów. W tym okresie pierwszy raz nazwano ich „Tygrysami”. Pseudonim powstał w 1946 w związku z rysunkiem studentki architektury Aleksandry Wejchert, która po zajęciu przez trio pierwszego i drugiego miejsca w konkursie na centralę PKO przy ulicy Marszałkowskiej, umieściła na drzwiach ich pracowni w Biurze Odbudowy Stolicy rysunek trzech tygrysów rozszarpujących konkurentów w konkursach architektonicznych. Nie inaczej było w przypadku konkursu na Dom Partii KC PZPR w Warszawie – projekt otrzymał pierwsze miejsce, a budynek stanął w 1952 roku łącząc ze sobą wpływy art deco, modernizmu i niewielkie naleciałości socrealizmu. 

Architekci po wojnie projektowali przede wszystkim gmachy użyteczności publicznej oraz wielorodzinne domy mieszkalne – inwestycje dla osób prywatnych były rzadkością. Powstają wówczas takie obiekty jak: Dom Akademicki Wyżej Szkoły Nauk Społecznych w Warszawie (1953), dom mieszkalny przy ul. Chopina 5B w Warszawie (1957) będący częścią tzw. dzielnicy ministerialnej czy Osiedle dla pracowników Instytutu Badań Jądrowych w Aninie (1959). Ciekawe realizacje obiektów kulturalnych to m.in.: Filharmonia Podkarpacka w Rzeszowie (1947), Białostocki Teatr Lalek (1969), Teatr Lalek „Pleciuga” w Szczecinie (1972, wyburzony w 2008 r.) oraz Szkoła Muzyczna w Lublinie (1965).

Jedną z najlepszych powojennych realizacji mieszkaniowych jest budynek przy ul. Kredytowej 8 w Warszawie (1959). Otrzymał on tytuł „Mistera Warszawy” – nagrody dla najlepszego budynku przyznawaną przez „Życie Warszawy”. Kolejną wybitną , tym razem zagraniczną realizacją było Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopju w Macedonii Północnej (1969-1970, konkurs - 1966). Obiekt został wybudowany jako dar Polski dla miasta w związku z trzęsieniem ziemi, które zrujnowało znaczą część tkanki miejskiej. W 1972 roku wybudowany zostaje dworzec kolejowy w Katowicach – jeden z najlepszych przykładów architektury brutalizmu na świecie. Niestety, mimo protestów świata architektury z Polski i zagranicy został wyburzony w 2010 roku, a na jego miejscu powstała galeria handlowa z dworcem. Było to ostatnia tak rozbudowana realizacja architektów uznawane przez znawców architektury za ich opus magnum. 
Do końca swojej pracy zawodowej „Tygrysy” zarówno wspólnie, jak i solo trzymały się zasady prostoty, logiki i dyscypliny kompozycji. A przede wszystkim – przydatności społecznej, gdyż ta stała dla nich zawsze na pierwszym miejscu.

Patrycja Mazurek

 Źródła ilustracji:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Tygrysy_(architekci)#/media/Plik:TygrysyArchitektura1973.png

https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:Tablica_pierwszy_Mister_Warszawy_ul._Kredytowa_8.jpg

https://pl.wikipedia.org/wiki/Centrum_Bankowo-Finansowe_w_Warszawie#/media/Plik:Centrum_Bankowo-Finansowe_w_Warszawie_2019a.jpg

https://www.bryla.pl/bryla/1,85301,8936060,11_1_11___koniec_Brutala_z_Katowic.html

https://pl.wikipedia.org/wiki/Muzeum_Sztuki_Wsp%C3%B3%C5%82czesnej_w_Skopju#/media/Plik:Muzej_na_sovremena_umetnost_(61).JPG
 
 

Powrót do Wydarzenia 2024