Mendelssohn w podróży - koncert

Międzynarodowy Festiwal Muzyki Kameralnej im. F. Mendelssohna-Bartholdy'ego wpisał się już w tradycję  Ziemi Kłodzkiej. Organizatorzy VIII Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Kameralnej im. Feliksa Mendelssohna w Dusznikach-Zdroju  postanowili  zaoferować  odbiorcom duchowo-metafizyczną wędrówkę, której osią będzie szczególny dorobek twórczy patrona festiwalu, a także jego głęboko humanistyczna postawa wobec ludzi i świata. Felix Mendelssohn-Bartholdy  jest twórcą, u którego splatają się różne pierwiastki, chociażby z racji przynależności do wyznania Mojżeszowego w latach dziecięcych, a następnie luterańskiego. Był kompozytorem o szerokich horyzontach, co w szczególności charakteryzowało muzyków o wielkim sercu i otwartości, jakim z pewnością był. W jego spuściźnie odnajdziemy utwory pisane dla nabożeństw katolickich, luterańskich, anglikańskich, czy nawet dla hugenotów. Ponadczasowość dzieł Mendelssohna może zachęcić do pogłębionej refleksji i zatrzymania się nad duchowym wymiarem muzyki.

 13 grudnia 2024 r. mieliśmy przyjemność wysłuchania koncertu z tego cyklu pt. ”Mendelssohn w podróż", który odbył się w Synagodze RUTICA w Dzierżoniowie.

Wykonawcy :
Monika Kruk – fortepian
Aleksandra Kubas – Kruk sopran
Anna Bernacka – mezzosopran.

Usłyszeliśmy kompozycje Mieczysława Weinberga, Szymona Laksa i Witolda Lutosławskiego.

W programie:
Mieczysław Weinberg:
Biblia cygańska op. 57, Żydek, Aptekarz majowy, Dwa wiatry, Ślepcy

Szymon Laks:
Pięć pieśni: Szczęście, Przymierze, Modlitwa, Erratum, Wszystko

Witold Lutosławski:
Pieśni „Spóźniony słowik” i „O Panu Tralalińskim”

Mieczysław Weinberg:
Stare listy op.77: Zegary biją, Ballada starofrancuska, Walc starych panien, Ostatni List

Szymon Laks:
Dyzio Marzyciel, O Grzesiu kłamczuchu, Staruszkowie

Mieczysław Weinberg, (Moisiej (Mojsze) Samuiłowicz Wajnberg) ur.  8 grudnia 1919 w Warszawie, zm. 26 lutego 1996 w Moskwie – polski kompozytor pochodzenia żydowskiego. Szymon Laks urodził się 1 listopada1901 w Warszawie w rodzinie zasymilowanych Żydów polskich.  Zmarł 11 grudnia 1983 w Paryżu – kompozytor, dyrygent, pianista, pisarz i tłumacz. Witold Roman Lutosławski  ur. 2 stycznia 1913 w Warszawie, zm. 7 lutego 1994 r.  – polski kompozytor, dyrygent i pianista. Co łączyło tych 3 artystów?  Można powiedzieć, że II wojna światowa, która znacząco wpłynęła na życie każdego z nich i Julian Tuwim – autor tekstów do wszystkich utworów, które usłyszeliśmy tego wieczoru.
Mieczysław Weinberg znalazł się w Związku Radzieckim, Był uwięziony na Łubiance,  oskarżono go przede wszystkim o „burżuazyjny nacjonalizm żydowski”, Do końca życia uważał, że skoro został ocalony z Zagłady, to nawet ciężka, 24-godzinna codzienna praca, nie pozwoli mu w pełni spłacić tego zaciągniętego wobec życia (a może śmierci…?) długu. On sam przyznawał, iż wiele z jego utworów jest związanych z wojną. Nie był to jego osobisty wybór, lecz raczej wybór losu, który w taki, a nie inny sposób pokierował jego życiem.
 W 1941 r. Szymon Laks został aresztowany i internowany w obozie pod Orleanem. Deportowany w lipcu 1942 r. do Auschwitz-Birkenau. W październiku 1944 r. został przewieziony do obozu w Dachau (KL), gdzie doczekał wyzwolenia przez armię amerykańską. Do Paryża powrócił w maju 1945 r. 
Kiedy wybuchła II Wojna Światowa Witold Lutosławski  służył w wojsku jako radiotelegrafista. Po krótkim czasie dostał się do niemieckiej niewoli. Udało mu się uciec i wrócić do Warszawy, pieszo pokonując prawie 400 km.  Muzyka do wierszy Juliana Tuwima „Spóźniony słowik” i „O panu Tralalińskim" pisana od 1945, nawiązywała w oryginalny sposób do polskiego folkloru, będąc jakby naturalną reakcją na zakaz wykonywania polskiej muzyki i zwalczanie polskości w latach okupacji .
 Julian Tuwim (1894-1953), poeta, satyryk i autor tekstów kabaretowych oraz tłumacz. Urodził się w Łodzi, w mieszczańskiej rodzinie żydowskiej. Był i jest jednym z najczęściej i najintensywniej czytywanych poetów w Polsce, ale też i jednym z najbardziej dyskutowanych. Mówi się o jego poezji, ale i o nim samym. Kim był — Polakiem? Żydem? I kim był dla Polaków? Kim dla Żydów?
 Piękny sopran Aleksandry Kubas-Kruk i  mezzosopran Anny Bernackiej oraz doskonała gra na fortepianie Moniki Kruk przeniosły nas jakby w inny świat. Słuchaliśmy w skupieniu i napięciu „Ballady cygańskiej". Słychać było elementy grozy i niepokoju. Ale już utwór ze słowami wiersza "Żydek" z 1924 r. który  opowiadał o małym, obszarpanym żydowskim żebraku, który śpiewa na podwórku za pieniądze był pełen smutku.. "Nie znajdziemy nigdy ciszy i przystani/ Żydzi śpiewający, Żydzi obłąkani..." — kończy wiersz Tuwim. Z nadzieją słuchaliśmy  utworu do wiersza „ Modlitwa „ chętnie czytanego w czasie okupacji . Zostaną  nam chyba w pamięci  ostatnie słowa modlitwy: 

Spraw, byśmy błogosławić mogli
Pożar, co zniszczył nasz dobytek,
Jeśli oczyszczającym ogniem
Będzie dla naszych dusz nadgnitych.

Każda niech Polska będzie wielka:
Synom jej ducha czy jej ciała
Daj wielkość serc, gdy będzie wielka,
I wielkość serc, gdy będzie małą.

  Muzyka Witolda Lutosławskiego do wierszy Juliana Tuwima „Spóźniony słowik” i „O panu Tralalińskim„ pisana od 1945, nawiązywała w oryginalny sposób do polskiego folkloru, będąc jakby naturalną reakcją na zakaz wykonywania polskiej muzyki i zwalczanie polskości w latach okupacji. Problemy słodko ćwierkającego pana Słowika i rodziny Tralalińskiej mieszkającej na ulicy Wesolińskiej wprowadziły nas w naprawdę w dobry nastrój.  Muzyka Szymona Laksa zakończyła koncert i wprowadziła nas w taki nostalgiczny nastrój. Wywołała zadumę i refleksję nad ludzkim bytem. Na pewno zapamiętamy, że szkoda, że niebo  nie jest z tortu czekoladowego .- bo wtedy  świat mógłby być trochę piękniejszy. A Dyzio marzył :

Leżałbym sobie, jak leżę,
Na tej murawie świeżej,
Wyciągnąłbym tylko rękę
I jadł... i jadł... i jadł...".  

Usłyszeliśmy przepiękny program kameralny i zapoznaliśmy się  z twórczością więcej niż jednego Mendelssohna. O wysokim  poziomie  artystycznym niech  świadczy Nominacja Fryderyk 2024 płyty Wajnberg • Pieśni • Kubas-Kruk, Bernacka, Kruk (DUX 1874).

Alicja Mikulska

Źródła:
- D. Gwizdalanka Mieczysław Wajnberg. Kompozytor z trzech światów, Poznań 2013,
- R. Matuszewski s.v. Julian Tuwim [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, PWN.

Powrót do Wydarzenia 2024