Architektura najsłynniejszych muzeów

 Wykład rozpoczął krótki rys historyczny muzeum, które początków można upatrywać w „museionach”, czyli antycznych świątyniach i miejscach poświęconych muzom. Często zaczątkami kolekcji muzealnych były prywatne zbiory królów i możnowładców zgromadzonych w tak zwanych kunstkamerach, czyli gabinetach osobliwości.

  Początki muzeów jakie dzisiaj znamy to wiek XVIII i myśl oświeceniowa, w której muzea miały być miejscem nauki ludu. Na wygląd budynków muzealnych największy wpływ miał Jean Nicolas Louis Durand (1760-1834) - francuski architekt i teoretyk architektury, który jako pierwszy skodyfikował teoretyczne założenia idealnego budynku muzealnego. Najważniejszymi jego cechami miały być „użyteczność i oszczędność”, rozległe dziedzińce oraz wygląd nawiązujący do architektury starożytnej.

  Pierwszym publicznym muzeum w historii było otwarte w 1753 roku British Museum. Wygląd znanej nam dzisiaj placówki jest dziełem klasycystycznego architekta Roberta Smirke’a (1820), a także firmy Foster and Partners, która dokonała na zlecenie parlamentu brytyjskiego przebudowy w 1997 roku przykrywając rozległy dziedziniec szklanym dachem. Drugą najstarszą placówką jest Fridericianum w Kassel wybudowane na zlecenie Fryderyka II Heskiego, które dzisiaj słynie przede wszystkim z przeglądu sztuki współczesnej DOCUMENTA. Do pierwszych budynków muzealnych w typie pałacu sztuki należą także: Luwr (w większości barokowy pałac, przebudowany w 1988 roku przez architekta I.IM. Peia, który zaproponował słynną dziś przeszkloną piramidę), Ermitaż czy Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu. Wszystkie te obiekty prezentują typ tzw. muzeum uniwersalnego.

  W XIX wieku pojawiają się pierwsze muzea specjalistyczne. Są to między innymi Muzeum Nordyckie w Sztokholmie oraz Muzeum Historii Naturalnej w Londynie. Powstają wówczas m,in. Altes Museum w Berlinie (proj. C.F. von Schinkel) będące archetypem budynku muzealnego oraz Stara Pinakoteka w Monachium. Chociaż są to spore neostylowe gmachy, nie są przystosowane do dużej ilości zwiedzających. Na te potrzeby zaczną odpowiadając dopiero późniejsze budynki muzealne.

  Powojenne realizacje to początkowo w dużej mierze modernistyczne gmachy. Należą do nich m.in.: Neue Nationalgalerie w Berlinie projektu Miesa van der Rohe będące realizacją jego słynnej idei „mniej znaczy więcej”. W Tokio powstało Narodowe Muzeum Sztuki Zachodniej projektu Le Corbusier, a w rzeczywistości  japońskich architekci z jego biura:  Kunio Maekawy, Junzō Sakakuray i Takamasy Yoshizaki (1959). W Nowym Jorku Frank Lyold Wright na zlecenie Solomona Guggenheima zaprojektował muzeum jego imienia będące dzisiaj jedną z wizytówek architektury nie tylko miasta, ale i całego kontynentu.

  Lata siedemdziesiąte to czas postmodernizmu, który nie ominął również budynków muzealnych. Niektóre najsłynniejsze realizacje w tym stylu to: Neue Staatsgalerie w Stuttgarcie, proj. James Stirling (1984); Muzeum Sztuki Stosowanej we Frankfurcie nad Menem Richarda Meiera (1985) będące połączeniem XIX-wiecznej willi z nowoczesną architekturą; Muzeum Ludwig w Kolonii, proj. Peter Busmann i Godfrid Haberer (1986, przebudowa 2013); Muzeum Fundacji Beyeler w Bazylei, proj. Renzo Piano (1997) i inne. Szokującym dla opinii publicznej budynkiem był gmach Centrum Pompidou. To dzieło architektury high-tech autorstwa Renzo Piano i Richarda Rogersa było też jednym z pierwszych obiektów, które od początku projektowane były nie tylko jako galeria, ale także placówka edukacyjno-rozrywkowa. Natomiast przykładem muzeum, które ożywiło gospodarkę całego regionu jest Muzeum Guggenheima w Bilbao. Od jego nazwy pochodzi tzw. „efekt Bilbao”, a sam budynek jest arcydziełem Franka Gehry’ego w duchu architektury dekonstrukcji.

  Muzea przełomu XX i XXI wieku stały się częścią przemysłu rozrywki, a same placówki wielkimi przedsiębiorstwami walczącymi o uwagę widza. Zmieniło się również podejście do niego – teraz to muzeum miało wyjaśnić pewne zagadnienia, aby każda osoba bez wcześniejszego przygotowania mogła zrozumieć, co znajduje się na wystawie. Architektura najnowszych muzeów nie jest już zatem tylko „opakowaniem zbiorów”, ale bezpośrednim kreatorem atmosfery i doświadczenia. Stąd popularność centrów nauki, np. Muzeum Nauki Księcia Filipa projektu Santiago Calatravy, Muzeum Vulcania czy muzeów narracyjnych jak Muzeum Żydowskie w Berlinie Daniela Libeskinda. Oczywiście nadal budowane są muzea poświęcone sztuce jak Muzeum Paula Klee w Bernie (proj. Renzo Piano) będące nie tylko galerią prac artysty, ale także centrum kultury oraz miejscem edukacji. Innymi placówkami tego typu są: wiedeński Mumok (proj. Ortner&Ortner) czy Kunsthaus w Grazu (proj. Peter Cook i Colin Fournier). Najnowsze budynki muzealne mają zatem funkcję wystawienniczą, edukacyjną, rozrywkową, naukową, a przede wszystkim – miastotwórczą. 

Patrycja Mazurek