Neuroarchitektura

„Najpierw my kształtujemy nasze budynki, a potem one kształtują nas” - Winston Churchill.

  Neuroarchitektura jest dziedziną stosunkowo młodą (lata 70.) i jej początki sięgają refleksji nad ułatwianiem funkcjonowania osobom z chorobami otępiennymi. Wchodzi w nurt neuronauk oraz jest dyscypliną kognitywną. Bada aktywność różnych obszarów mózgu w tzw. „środowisku zbudowanym” oraz sposób, w jaki można modelować samopoczucie osób korzystających z niego poprzez kreowanie odpowiednich warunków.

  Zmysłowy odbiór architektury nie jest jedynie fizycznym procesem. To, co finalnie widzimy jest fuzją tego, co odbieramy jako bodźce i tego, co oczekujemy, co pamiętamy zatopione w kulturze, w której się wychowaliśmy. Każdy z nas tworzy sobie zatem odrębny obraz rzeczywistości. Jednak obraz ten ma wspólną podstawę i jest nią odbiór świata poprzez zmysły: dotyk, słuch, smak, węch, wzrok (tzw. zmysły klasyczne) oraz nocycepcję, termocepcję, priopriocepcję, zmysł równowagi, a u niektórych osób, zwłaszcza niewidomych, także echolokację (tzw. zmysły nowe).

  We współczesnych krajach rozwiniętych dominującym sposobem odbioru świata (w tym także architektury) jest wzrok. Okulocentryczna architektura rozwijała się najintensywniej w okresie oświecenia i modernizmu, gdzie (za Platonem i Arystotelesem) jej twórcy uznawali zmysł wzroku za najistotniejszy, a popularność materiałów drukowanych jedynie wzmacniała to przekonanie. Również współcześnie interakcje odbywają się głównie przez internet – od rozmów z najbliższymi począwszy, a na zakupach (również naszych mieszkań np. deweloperskich) skończywszy. Spychanie na dalszy plan pozostałych zmysłów prowadzi do izolacji, zaburzeń integracji sensorycznej i tzw. „głodu skóry”, gdyż człowiek zapomina, że jest istotą społeczną i potrzebuje dotyku, a akustyka i zapach miejsc oraz całe genius loci obiektów, w których się znajdujemy ma niebagatelny wpływ na to, jak się w nich czujemy i jak funkcjonujemy. Neuroarchitektura stara się przypomnieć, że poszczególne elementy takie jak natężenie światła, wilgotność, kolory, stosowanie odpowiednich materiałów i tkanin, aromaterapia czy kontakt z naturą wpływają na nasz dobrostan, a o czym współczesny człowiek w okulocentrycznym świecie często zapomina.

  Neuroarchitektura zatem może polepszyć nie tylko nasze codzienne funkcjonowanie, ale także przyspieszyć powrót do zdrowia. Przykładem takiego miejsca jest Massachussetts General Hospital w Bostonie (USA), gdzie stworzono ogród dla pacjentów oraz sale pooperacyjne z widokiem na prawdziwą zieleń. Ważkość kontaktu z naturą oraz medytacji w niej wykorzystali też twórcy kaplicy Throncrown w Eureka Springs (Arkansas, USA). Przeznaczona jest dla „ludzi każdej wiary i żadnej wiary”, a od początku jej powstania miejsce to odwiedziło ponad 6 milionów osób.

  W pracy spędzamy znaczną część życia. Co zrobić, aby pracownik był zdrowy, szczęśliwy, a co z tym idzie – wydajny? Tutaj również z pomocą przychodzi neuroarchitektura. Skąpane w zieleni, o obłych kształtach (łagodniejszych dla naszego oka i mózgu), „wymuszające” częste spacery i „naszpikowane” dospołecznymi przestrzeniami biurowce Samsung w Dolinie Krzemowej oraz Amazonu w Seattle pokazują, że dobry pracownik, to aktywny i zdrowy pracownik mający miejsce do relaksu i interakcji nawet z tymi pracownikami, z którymi na co dzień nie dzieli obowiązków. Innym przykładem bardziej intymnej przestrzeni pracowniczej jest częściowo „wkopane” w ziemię, a częściowo przeszklone biuro architektoniczne Selgascano (proj. Iwan Baan / Selgascano) w Madrycie (Hiszpania). Ciekawym obiektem jest też brytyjska stacja badawcza Halley VI na Antarktydzie (proj. Faber Maunsell i Hugh Broughton Architects) z czytelnym podziałem na moduły wspólne i pracownicze, gdzie część wspólna jest najważniejsza, a w sypialniach nie zapomniano o specjalne lampy ułatwiające wybudzanie się i pracę podczas nocy polarnych.

  Z wniosków neuroarchitektów korzystają także projektanci szkół. Placówka dla dzieci głuchoniewidomych oraz głuchych lub niewidomych z niepełnosprawnościami sprzężonymi w Glasgow to przykład przestrzeni ułatwiającej samodzielne poruszanie się takim osobom oraz tłumiącej dzięki użyciu korka hałasy z zewnątrz. Niemal całkowity brak ostrych krawędzi ścian pozwala podopiecznym na płynne poruszanie się po budynku z jednoczesnym łagodnym sygnalizowaniem zakrętów. Całość uzupełnia zieleń bogata w starodrzew i plac zabaw.

   Przedszkole i żłobek w Maebashi w Japonii (proj. HIBINOSEKKEI + Youji no Shiro + Kids Design Labo) to placówka głęboko osadzone w kulturze japońskiej dzięki czemu dzieci nie czują dysonansu wobec tego, do czego są przyzwyczajone. Łagodne kolory i naturalne materiały nie przebodźcowują najmłodszych i stanowią bazę do własnych działań. Na podobnej zasadzie działają sale do terapii Snoezelen, choć są odmienne wizualnie.

  Neuroarchitektura wychodzi również poza budynki. Ogrody sensoryczne powstające w wielu miastach, także w Polsce (Gdynia, Wrocław, Łomża i wiele innych), pozwalają na badanie przyrody zmysłem wzroku i węchu, (rośliny o różnych kształtach, kolorach i zapachach), smaku (owoce sezonowe), dotyku (ścieżki sensoryczne z różnych materiałów) i słuchu (akustyczne place zabaw). Dynamicznie rozwija się również neurourbanistyka, która w przyszłości pozwoli na kreowanie miast przyjaznych ludziom, zwierzętom i całej naturze. A patrząc za okno można śmiało stwierdzić, że mamy bardzo wiele do poprawy.  

Patrycja Mazurek

Źródła ilustracji (* nr slajdu w galerii):

05*. Massachussetts General Hospital w Bostonie (USA) - sala pooperacyjna

 https://www.nbbj.com/work/massachusetts-general-hospital-lunder-building

06. Kaplica Thorncrown, Eureka Springs (Arkansas, USA)

https://i.etsystatic.com/13751308/r/il/5ac3af/3526386373/il_fullxfull.3526386373_tq9s.jpg

07. Głowna siedziba firmy Samsung w Dolinie Krzemowej (Kalifornia), USA (proj. NBBJ Architects, 2015)

https://www.archdaily.com/337225/nbbj-reveals-plans-to-extend-samsungs-silicon-valley-headquarters/512d6490b3fc4b006d000053-nbbj-reveals-plans-to-extend-samsungs-silicon-valley-headquarters-photo

08. Amazon Spheres - część siedziby firmy Amazon w Seattle (Waszyngton), USA

https://en.wikipedia.org/wiki/Amazon_Spheres#/media/File:Amazon_spheres_W.jpg

09. Biuro architektoniczne Selgascano (proj. Iwan Baan / Selgascano), Madryt (Hiszpania)

https://inhabitat.com/incredible-glass-office-gives-employees-a-bugs-eye-view-of-the-forest-floor/

10. Brytyjska stacja badawcza Halley VI na Antarktydzie (Faber Maunsell i Hugh Broughton Architects), 2012

https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Halley_Station#/media/File:Halley_VI_Antarctic_Research_Station_-_view_from_North_East.jpg

11. Hazelwood School w Glasgow, Wielka Brytania (proj. Alan Dunlop Architect Limited) – szkoła dla dzieci głuchoniewidomych oraz z innymi niepełnosprawnościami sprzężonymi.

https://www.glasgowarchitecture.co.uk/hazelwood-school

12. Przedszkole i żłobek w Maebashi (Japonia), proj. HIBINOSEKKEI + Youji no Shiro + Kids Design Labo

https://www.archdaily.com/996043/ms-kindergarten-and-nursery-hibinosekkei-plus-youji-no-shiro-plus-kids-design-labo/63e15418e8dab0204e84442a-ms-kindergarten-and-nursery-hibinosekkei-plus-youji-no-shiro-plus-kids-design-labo-photo

13. Sala doświadczania świata (do terapii Snoezelen) w domu dziecka w Yorku (Wielka Brytania)

https://eu.yorkdispatch.com/story/news/local/2022/11/16/what-is-snoezelen-a-look-inside-the-new-sensory-room-at-childrens-home-of-york/69647959007/

14. Ścieżka sensoryczna w Ogrodzie Zdrowia w Kielcach

https://echodnia.eu/swietokrzyskie/przy-sklodowskiej-w-ozarowie-powstanie-ogrod-sensoryczny-jeden-z-absolwentow-przekazal-pieniadze/ar/c5-15712154