Giszowiec. Historia i architektura "Górniczej wsi"

  Osiedle patronackie Giszowiec zapisało się w historii architektury i urbanistyki jako jedna z najciekawszych realizacji tego typu.

  Pierwsza faza budowy, zleconej przez Spółkę Spadkobierców Gieschego, nastąpiła już w latach 1907-1910 na terenie mysłowickich lasów. Do wykonania projektu zatrudniono wybitnych architektów Georga i Emila Zillmanów, którzy szukając inspiracji, przez dwa lata podróżowali po terenie Górnego Śląska, wykonując liczne szkice wiejskich zabudowań.

  Głównym założeniem pomysłodawcy osiedla Antona Uthemanna było stworzenie dla górników warunków „prawdziwego domu”, wpisanego w lokalną architekturę. Efekt ten uzyskano dzięki zaprojektowaniu wolnostojących domów przeznaczonych maksymalnie dla kilku rodzin, inspirowanych tradycyjną wiejską stylistyką regionu Górnego Śląska. Kluczowym elementem krajobrazu Giszowca były również przydomowe ogrody, gdyż to właśnie one w połączeniu z leśnym otoczeniem osiedla przyczyniły się do powstania znanych dziś określeń takich jak „wieś górnicza” lub „osiedle-ogród”. W okresie międzywojennym, w wyniku zmiany właścicieli i rozwoju osiedla, zabudowę wzbogacono m.in. o wille typu angielskiego, przeznaczone dla urzędników amerykańskiego holdingu przemysłowego.

  Znamienne dla aktualnego stanu zachowania Giszowca są jednak lata 70. XX wieku, gdy w wyniku rosnących potrzeb mieszkaniowych związanych z otwarciem nowej kopalni Staszic, została podjęta decyzja o wyburzeniu historycznej zabudowy. Prace rozbiórkowe przerwano dzięki interwencji ówczesnego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, jednak około 60% oryginalnej giszowickiej architektury bezpowrotnie zniknęło ze śląskiej przestrzeni.

  Dziś osiedle jest jedną z wizytówek Katowic oraz stanowi ważne świadectwo przemysłowej historii regionu.

Michał Chadera