Zabrze - miasto-inwestycja rodu Donnersmarcków

    Wykład, z dnia 20.04.2023, dotyczył wpływu fundacji rodziny Donnersmarcków na architekturę Zabrza. Rozpoczął się od przedstawienia krótkiej historii miasta (a wówczas wsi) Zabrze od średniowiecza do XVIII wieku, gdy z polecenia władz Prus zaczęło poszukiwać tam węgla. Złoża odkryto w 1790 roku na granicy wsi Zaborze i Pawłów (dzisiejszych dzielnic miasta). Niedługo potem powstała tam pierwsza państwowa kopalnia „Królowa Luiza”, a „największa wieś Niemiec” stała się języczkiem uwagi na salonach rosnących w siłę potentatów przemysłowych. Jednymi z nich była rodzina Donnersmarcków.

   Historia Donnersmarcków nie rozpoczęła się jednak w XIX wieku. Korzenie tego kupieckiego rodu sięgają średniowiecza, a na Śląsk przybyli dopiero w XVII wieku z powodu długu, jaki zaciągnął u nich cesarz Rudolf II Habsburg na prowadzenie wojny z Imperium Osmańskim. Nie mogąc spłacić długu, oddał Donnersmarckom ziemią bytomską i bogumińską.

   Teren dzisiejszego Zabrza zakupił do dóbr rodowych Karol Łazarz Henckel von Donnersmarck. On również założył pierwszą prywatną kopalnię w Zabrzu, czyli „Concordię”. Po jego śmierci przejął ją jego syn – Guido za którego panowania Zabrze stało się drugim po Wrocławiu najbardziej zaludnionym miastem wschodnich Niemiec. Fortuna Guido w momencie jego śmierci w 1916 roku wynosiła ćwierć miliona ówczesnych marek, a on sam był drugim po Friedriechu Kruppie najbogatszym Niemcem.

   Guido Henckel von Donnersmarck kontynuował w Zabrzu dzieło ojca. Rozbudował „Concordię” (dziś Restauracja Szyb Maciej), założył kopalnię nazwaną jego imieniem (dziś oddział Muzeum Górnictwa i podziemny skansen) oraz hutę „Donnersmarck” (dziś Huta Zabrze). Patron dbał o pracowników swojej huty i specjalnie dla nich nakazał wybudować nieopodal istniejący do dzisiaj Park Hutniczy z szeregiem budynków przeznaczony dla pracowników wszystkich szczebli: basenem, kasynem, szkołą dla dziewcząt, biblioteką, gazownią (większość obiektów jest dziś zrewitalizowana i służy innym celom). Nie zapomniał również o straży pożarnej i specjalnym osiedlu dla pracowników, tzw. Sandkolonie, czyli dzisiejszej Zandce, która stanowi jedno z najciekawszych osiedli robotniczych na Górnym Śląsku.

   Po 1945 roku Donnersmarckowie utracili wszystkie swoje dobra na Śląsku i osiedlili się na Bawarii. Regularnie jednak odwiedzają swoje dawne dobra, a ich imieniem nazwana jest jedna z dzielnic Zabrza.

    Patrycja Mazurek

Źródła ilustracji:
1. Guido Henckel von Donnersmarck

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b6/Guido_Henckel_von_Donnersmarck_1830_1916.jpg

2. Kopalnia Guido na niemieckiej pocztówce (pocz. XX wieku)

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kopalnia_Guido#/media/Plik:Guido_coal_mine_Hindenburg_Zabrze.jpg

3. Szyb Maciej, dawniej część kopalni Concordia

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_szybu_Maciej#/media/Plik:Zabrze,_budynek_nadszybia_z_wie%C5%BC%C4%85_wyci%C4%85gow%C4%85_Szybu_Maciej_33.JPG

4. Kaplica św. Barbary w kopalni Guido

https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Subterranean_Skansen_Guido#/media/File:Kopalnia_Guido_Poziom_170_Kaplica_%C5%9Aw._Barbary.jpg

5. Stalowy dom na osiedlu Zandka

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zandka#/media/Plik:Zabrze_Cmentarna_7d_DSC_5248.jpg

6. Straż pożarna na osiedlu Zandka

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/be/Zabrze_-_Stra%C5%BC_po%C5%BCarna_01.JPG

7. Teatr Nowy, dawniej kasyno dla pracowników huty Donnersmarcka

https://commons.wikimedia.org/wiki/Zabrze#/media/File:Zabrze_-_Teatr_Nowy.JPG

8. Osiedle Zandka

https://zbm-tbs.zabrze.pl/files/cache/32067d4ff3022d7ddf5c8ca7bef5fa49_f29.jpg

9. Urząd Miejski w Zabrzu – Ratusz (dawna dyrekcja huty „Zabrze” / Huty Donnersmacka)

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zabrze#/media/Plik:Zabrze_Religi_dyrekcja_Huty_Zabrze_01_09_2011_P9019469.jpg