Architektoniczny Nobel
Prezentację rozpoczęło przedstawienie historii rodziny Pritzkerów. Jej nestor Nicolas J. Pritzker wyemigrował jeszcze w XIX wieku ze sztetlu obok Kijowa do Chicago. Już w USA urodził się jego syn, Abraham Nicolas, który intensywnie pomnażał majątek swojego ojca kończąc prawo i wraz ze swoim bratem, Harry’m tworząc jedną z najsłynniejszych firm prawniczych znaną dzisiaj jako Pritzker Law Group. Trójka synów Abrahama Nicolasa (Jay, Robert i Donald) podejmując niezliczone inwestycje biznesowe jeszcze intensywniej pracowała na bogactwo rodziny. Najistotniejszą z nich było założenie sieci luksusowych hoteli Hyatt. Nadwyżka pieniędzy spowodowała założenie przez Jaya i Donalda Fundacji Hyatt, która wspierała szkolnictwo, rozwój Chicago oraz architekturę. Mając świadomość jak dobre budownictwo jest ważne dla rozwoju miast, a także dobrostanu człowieka Jay, wraz ze swoją żoną Cindy, powołali do życia nagrodę swojego imienia, która pozostaje do dzisiaj najważniejszym wyróżnieniem w dziedzinie projektowania budynków.
Pierwsza ceremonia wręczenia nagrody odbyła się w 1979 roku. Jej laureatem został nestor architektury amerykańskiej – Phillip Johnson. Słynący z kontrowersyjnych poglądów i nieprzebierający w słowach mistrz modernizmu i postmodernizmu był również badaczem architektury wychwytując trendy, które miały dopiero nadejść – takie umiejętności są bardzo doceniane przez jury.
Nominować do nagrody mogą wybitni architekci, wykładowcy czy dziennikarze zajmujący się architekturą, a także każdy licencjonowany architekt. Można zgłosić także samego/ą siebie (co uczynił Gordondon Bunschaft i co więcej, nagrodę otrzymał w 1988 roku ex equo z Oscarem Niemayerem). Nagroda przyznawana jest niezależnie od narodowości, wiary, płci, chociaż pierwsza osoba spoza Europy/Ameryki Północnej otrzymała ją dopiero w 1987 i był to japoński architekt Kenzo Tange. Natomiast pierwsza kobieta otrzymała nagrodę dopiero w 2004 roku i była to Zaha Hadid. Do dzisiaj pozostaje jedyną architektką, która zdobyła Pritzkera samodzielnie. Kandydatura architekta, który nie został wybrany przechodzi automatycznie na następny rok. Wielu znakomitych i doświadczonych architektów czeka na nią do dziś.
Ostateczny wybór zwycięzcy dokonywany przez międzynarodowe jury, którego obrady i głosowania odbywają się w sposób tajny. Kapituła zmienia się nieco każdego roku i zasiadają w niech architekci, dziennikarze, politycy i historycy architektury. Ceremonia wręczenia odbywa się w maju w miejscu o istotnym znaczeniu architektonicznym. Gościła między innymi w Białym Domu, zamku na Hradczanach czy Parku Archeologicznym w Jerozolimie. W czasie pandemii koronawirusa ceremonia odbyła się online.
Laureaci i laureatki otrzymują w nagrodę 100 000 dolarów oraz medal z hasłami na rewersie: firminess, commodity, delight (trwałość, użyteczność, zachwyt) które są trzema warunkami dobrej architektury pochodzącymi z pism Witruwiusza. Zamiast brązowego medalu laureaci (do 1987 roku) otrzymywali rzeźbę autorstwa Henry’ego Moore’a.
Nagroda ma niebagatelny wpływ na środowisko architektoniczne. Uhonorowanie architekta budującego w dany sposób umacnia styl w architekturze (m.in. nagroda dla Jamesa Stirlinga, Aldo Rossiego czy Roberta Venturiego usankcjonowała istnienie postmodernizmu; dla Franka Gehry’ego, Zahy Hadid czy Rema Koolhasa – dekonstrukcji, dla Diebedo Francisa Kerrego – budownictwo zrównoważonego rozwoju), a każdy następny zaprojektowany przez niego obiekt staje się z miejsca ikoną stymulując niekiedy rozwój całego otoczenia (tzw. efekt Bilbao). To doprowadza do tworzenia się tzw. stararchitektów – połączenia architekta i celebryty i premiowania indywidualnej pracy ponad grupową, co przy tworzeniu budynków jest ogromną rzadkością. Świadczy o tym liczba przyznanych nagród dla kilku współpracujących ze sobą architektów – zaledwie 5 na 43 edycje.
Wykład zakończyła prezentacja budynków autorstwa architektów nagrodzonych Pritzkerem znajdujących się w Polsce (Arata Isozaki i Norman Foster).
Patrycja Mazurek
Źródła ilustracji:
1. Tom Pritzker: https://aadzign.com/wp-content/uploads/2022/09/Tom-Pritzker-1.jpg
2. Jay i Cindy Prizker z architektem I.M. Peiem: https://www.pritzkerprize.com/ceremony-im-pei
3. Dumbarton Oaks - miejsce pierwszej ceremonii wręczenia nagrody:
https://en.wikipedia.org/wiki/Dumbarton_Oaks#/media/File:Dumbarton_Oaks_-_house_photo_with_snow.jpg
4. Obecne jury nagrody: https://www.pritzkerprize.com/jury
5. Ceremonie wręczenia nagród: https://aadzign.com/the-pritzker-architecture-prize/
6. Medal: https://aadzign.com/the-pritzker-architecture-prize/
7. Architekt Kevin Roche z rzeźbą Henry’ego Moore’a będącą niegdyś nagrodą:
https://www.ragoarts.com/files/media/pages/2585/modules/JMCapture%202_1619804708_1619820407.jpg
8. Vitra Design Musem Franka Gehry’ego:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Vitra_Design_Muzeum#/media/Plik:Vitra_Design_Museum.JPG
9. Herzog & de Meuron, Elbphilharmonie w Hamburgu: https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:Elbphilharmonie,_Hamburg.jpg
10. Muzeum Guggenheima w Bilbaro Franka Gehry’ego:
https://en.wikipedia.org/wiki/Guggenheim_Museum_Bilbao#/media/File:Museo_Guggenheim,_Bilbao_(31273245344).jpg
11. Arata Isozaki, Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Muzeum_Sztuki_i_Techniki_Japo%C5%84skiej_%E2%80%9EManggha%E2%80%9D#/media/Plik:Manggha_Museum_of_Japanese_Art_and_Technology,_Krakow,_Poland.jpg
12. Foster + Partners, Varso Tower w Warszawie:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Varso#/media/Plik:Varso_05.2022.jpg
