Patrzeć inaczej, widzieć więcej - Maria Grzegorzewska

  13 października przypomniałam postać Marii Grzegorzewskiej – twórczyni pedagogiki specjalnej jako nauki. Poświęciła całe swoje życie działalności na rzecz ludzi niepełnosprawnych opierając teorię i praktykę pedagogiczną na podwalinach głębokiego humanizmu.

  W roku 2022 obchodzimy setną rocznicę powstania  Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej  (obecnie Akademia Pedagogiki Specjalnej) 135 rocznicę urodzin oraz 55 rocznicę śmierci jej założycielki oraz rektora (od 1922 -z przerwą 1939-1945- do 1967 roku).
Dla przyjaciół Marylka, gotowa do każdej pomocy. Jej drzwi w instytucie i w domu zawsze były otwarte „bo może przyjdzie ktoś potrzebujący wsparcia, rady, pomocy”. W 1919 roku powróciła do wolnej Polski , aby uzmysławiać władzom i społeczeństwu, że „nie ma kaleki, jest człowiek”.
W dwudziestoleciu międzywojennym doprowadziła do powstania ponad stu placówek kształcących osoby niepełnosprawne w różnych zakresach. Jej instytut wykształcił wielu nauczycieli. Powołała do życia czasopismo „Pedagogika Specjalna”.

  W czasie II wojny światowej zawieszono działalność kierowanego przez nią instytutu, ale Maria Grzegorzewska  uczestniczyła jako sanitariuszka w obronie Warszawy i nie rezygnowała z prac na rzecz niepełnosprawnych. Prowadziła badania selekcyjne nad dziećmi podejrzanymi o niedorozwój umysłowy oraz zatrudniła się w szkole specjalnej przy ul. Tarczyńskiej w Warszawie. Uczestniczyła w tajnych pracach oświatowych Delegatury Rządu Londyńskiego w Wydziale Kształcenia Nauczycieli. Współpracowała z konspiracyjną Wolną Wszechnicą Warszawską, Ludowym Instytutem Oświaty i Kultury oraz z tajnym Instytutem Pedagogicznym ZNP. Współtworzyła konspiracyjne programy samokształcenia dla nauczycieli w oflagach. Ponadto brała udział w pracach programowych nad reformą systemu oświaty z myślą o kształcie reform edukacyjnych w wolnej Polsce. Od 1942 r. była referentką działu kształcenia nauczycieli w Głównej Komisji Planowania w Departamencie Oświaty i Kultury. Pod kierownictwem prof. Stefana Baleya prowadziła tajne studium kształcenia nauczycieli dla ok. 100 słuchaczy w 17 kompletach w ramach Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (TON). Była członkinią Głównego Komitetu Pomocy Żydom (pseud. „Narcyza”).  W jej domu spotykali się działacze i wórcy kultury np.  Jerzy Zawiejski czy aktorka Zofia Małynicz. Z ramienia Czerwonego Krzyża wzięła udział w Powstaniu Warszawskim (w patrolu sanitarnym). Aresztowana przy ul. Kaliskiej w Warszawie (10 sierpnia 1944 r.) została wysłana do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd udało jej się wydostać. U schyłku okupacji przebywała w Zalesiu Dolnym, gdzie podjęła prace w szkole powszechnej zorganizowanej przez Helenę i Władysława Radwanów oraz Ewę Krauze.

  Od 1945 roku znowu kieruje  Państwowym Instytutem Pedagogiki Specjalnej, kształci nauczycieli, wizytuje szkoły, doradza, pomaga. Nigdy nie oczekuje nagród, pochwał. Przeżywa wiele porażek, ale nieustępliwie dąży do „wyrównania krzywd kalekim i chorym”. Nigdy nie należała do żadnej partii, współpracowała: z Polskim Związkiem Niewidomych, z Polskim Związkiem Głuchych z Towarzystwem Przyjaciół Dzieci oraz ze Związkiem Nauczycielstwa Polskiego (od 1920 roku, wówczas Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych). Odeszła w nocy 6-7 maja 1967 roku.

 Danuta Szeliga

LITERATURA
Ewa Tomasik: "Ocalić od zapomnienia..." - Maria Grzegorzewska w relacjach ze współczesnymi.
Anna Hryniewiecka: W stronę człowieka… O odwadze twórczego myślenia.
Jerzy Zawieyski: „Droga do domu” – historia miłości Marii Grzegorzewskiej (w powieści Teresa) z Czesławem (w powieści Andrzej).
INTERNET
https://www.youtube.com/watch?v=kK0OVuMGbQc  –Wywiad z Maria Grzegorzewską cz. 1
https://www.youtube.com/watch?v=op0xGitFtsI – Wywiad z Marią Grzegorzewską cz. 2
https://www.youtube.com/watch?v=PYqSEmUU83o&t=794s  - Wybory kobiet. I sesja - Maria Grzegorzewska - portret wielokrotny
https://www.youtube.com/watch?v=newSkCM3OmQ - Maria Stefania Grzegorzewska. Film na rocznicę 100-lecia APS
https://www.youtube.com/watch?v=7_5UrWaIzx0 - Obrazy z życia Marii Grzegorzewskiej - dr hab. Jacek Kulbaka, prof. APS
https://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/publication/58795/edition/51489/content - Roczniki Polskiej Ligi Nauczania 1918 tom1 nr 2-3
https://docer.pl › doc › xsxvcsv  -Grzegorzewska - listy do młodego nauczyciela - plik do pobrania w formacie PDF.

Powrót do Wydarzenia 2022