Zieleń we współczesnym mieście

Wobec dotykającego nas wszystkich  kryzysu klimatycznego coraz częściej uświadamiamy sobie, jak ważne jest dla zrównoważonego rozwoju miast wprowadzanie zieleni w przestrzeń zurbanizowaną. Na świecie podejmuje się wiele różnorodnych działań w tym zakresie. Na wykładzie zaprezentowano przykłady niektórych z nich.

Park kieszonkowy

Parki kieszonkowe to niewielkie, publiczne enklawy zieleni (do 5000 m ²) umieszczane zwykle wśród zwartej zabudowy. Tworzy się je na niezabudowanej działce lub na niewielkich skrawkach gruntu między budynkami. Za pierwszy park kieszonkowy uważa się Paley Park w Nowym Jorku założony w 1967 roku. Współcześnie jest to bardzo popularne rozwiązanie stosowane w wielu miejscach na świecie, także w polskich miastach (np. Łączka na Wiejskiej we Wrocławiu czy park kieszonkowy przy przystanku autobusowym w Wilanowie). Ciekawym przykładem jest park przy Xinhua Road w Szanghaju, wykorzystujący lustra dla optycznego powiększenia niewielkiej przestrzeni.

„Ogrody doniczkowe”

Tam, gdzie brakuje miejsca, aby sadzić drzewa i krzewy bezpośrednio w gruncie, można stosować kompozycje roślinne w doniczkach ustawianych pod ścianami budynków lub zawieszanych na elewacjach. Tego typu mini ogrody, zwane rojo engei od wieków znane są w Japonii. „Doniczkowe ogrody” upiększają też miasta włoskie czy hiszpańskie (m.in. Spello, Kordoba).

Projekt „Zielone ulice”

Od 1997 roku jest realizowany w Montrealu projekt „Zielone ulice” (franc. Ruelles Vertes). Stanowi on doskonały przykład zaangażowania władz miejskich w działania ekologiczne aktywizujące społeczność lokalną. Dzięki współpracy władz Montrealu z mieszkańcami do 2016 roku udało się przekształcić 320 uliczek w zielone ciągi rowerowo-piesze. Co roku przybywa 40 kolejnych. Koncepcja zielonych ulic znalazła także naśladowców w Australii, USA, Wielkiej Brytanii, Irlandii

Zielone dachy

Zielone dachy, stosowane od wieków w krajach skandynawskich czy na Wyspach Owczych, zyskują współcześnie coraz większą popularność. W obszarach o zwartej zabudowie w znakomity sposób uzupełniają lub wręcz zastępują tradycyjne formy zieleni miejskiej. Pochłaniają dwutlenek węgla i wydzielają tlen, zatrzymują kurz i inne zanieczyszczenia, chronią przed hałasem. Rozróżniamy dachy ekstensywne, w których stosuje się rośliny o płytkich systemach korzeniowych oraz dachy intensywne, na których można zakładać prawdziwe ogrody z wysokimi drzewami czy oczkami wodnymi. Przykładem takiego właśnie wykorzystania dachu intensywnego jest ogród stworzony na dachu Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, zajmujący ponad 1 ha i będący jednym z najładniejszych w Europie.

Ogrody wertykalne

Za twórcę pierwszych ogrodów wertykalnych uważa się francuskiego botanika Patricka Blancka. Na pomysł pionowej ściany z żywych roślin wpadł on jeszcze podczas studiów oglądając tropikalne lasy deszczowe w Tajlandii. Do jego najsłynniejszych realizacji należą m.in. zielona ściana w Caixa Forum w Madrycie oraz wertykalny ogród na elewacjach Musée du quai Branly w Paryżu, w którym wykorzystał około 15 tysięcy roślin.  Poprzez odpowiedni dobór wielkości, koloru i kształtu  liści można tworzyć z roślin żywe obrazy jak na przykład zielona ściana przed Galerią Narodową w Londynie wzorowana na płótnie Vincentego van Gogha stanowiąca reklamę wystawy prac tego artysty.
High Line – ogród nad ulicami Nowego Jorku
Jeden z najoryginalniejszych ogrodów powstał w latach 2009-2019 w Nowym Jorku  wg projektu James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro i Piet Oudolf. Mieści się on na liczącej ponad 2 km długości estakadzie dawnej kolei. Zielona promenada przyciąga nie tylko Nowojorczyków, ale też liczne grono turystów z całego świata.

Pływające ogrody

Ogród na wodzie? – czemu nie. Pływające ogrody tworzyli już Aztekowie. Do dziś zresztą, jak przed wiekami, uprawia się w Meksyku rośliny na sztucznych wyspach zwanych Chinampa. Wodne ogrody znamy też z Mjanmy (dawniej Birma) czy Bangladeszu. We współczesnych miastach mogą one stanowić interesującą alternatywę dla tradycyjnych parków czy skwerów. Przykładami takich właśnie rozwiązań są m.in. londyńskie parki kieszonkowe przy Merchant Square i Royal Docks oraz park kieszonkowy Fyrisån w Uppsali. W Polsce propagatorem pływających ogrodów jest wrocławska fundacja OnWater. Głównym celem tworzenia przez nią pływających wysp jest poprawa różnorodności biologicznej, związanej z fauną i florą rzek i zbiorników wodnych w ścisłym centrum miasta. Walka o czyste środowisko przyświeca też holenderskiej fundacji Recycled Island Foudation. Znana jest ona m.in. z przetwarzania odpadów plastikowych wyłowionych z rzek na pływające zielone wyspy. Ich realizacje można zobaczyć m.in. w Rotterdamie.

Mobilne ogrody

Ciekawym pomysłem na wprowadzanie zieleni w przestrzeń miasta są mobilne ogrody zakładane na przykład na barkach (np. farma Swale w Nowym Jorku), ruchomych platformach czy samochodach (np. japońskie miniaturowe ogrody Kei-tora, BUS ROOTS czyli eksperymentalny autobus z zielonym dachem wg koncepcji Marco Castro Cosio jeżdżący po centrum Nowego Jorku).

Ogrody społeczne

Ogrody społeczne to coraz popularniejsza, także w Polsce, forma ogólnodostępnej zieleni miejskiej. Najczęściej tworzone są one na gruntach miejskich: nieużytkach, obszarach zdegradowanych i zaniedbanych. Opiekę nad ogrodami społecznymi sprawuje zwykle społeczność lokalna. Zakładanie ogrodów społecznych sprzyja integracji mieszkańców, może też zapewniać im oprócz relaksu na świeżym powietrzu dostawę zdrowych owoców i warzyw.

Farmy miejskie

Jedną z odpowiedzi na współczesne problemy cywilizacyjne związane z kryzysem klimatycznym oraz migracją ludzi z terenów rolniczych do dużych metropolii jest skrócenie drogi produktów żywnościowych m.in. poprzez uprawę roślin jadalnych w miastach. Może się to odbywać zarówno we wspomnianych wyżej ogrodach społecznych, jak i w dużych farmach miejskich, z których owoce i warzywa trafiają bezpośrednio do restauracji (np. River park farm w Nowym Jorku zaopatrująca znajdującą się obok restaurację), sklepów.  
W dużych metropoliach, takich jak Nowy Jork, Chicago, Paryż, Hongkong, farmy często lokalizowane są na dachach budynków. Największa taka farma na świecie powstała w 2020 roku w Paryżu na dachu budynku wystawowego Paris Expo Porte de Versailles. Dziennie dostarcza ona Paryżanom 1000 kg świeżych owoców w warzyw.

Partyzantka ogrodnicza (ang. guerilla gardening)

Partyzantka ogrodnicza to ruch oddolny, spontaniczny, polegający na zazielenianiu miast. Zrodził się on na przełomie lat 60 i 70. XX wieku w USA. Działania ogrodniczych partyzantów prowadzone są nielegalnie, często pod osłoną nocy, na terenach, do których nie mają oni praw własności. Zwykle są to zaniedbane miejsca publiczne. Jako broni używają m.in. bomb nasiennych.
Odmianą guerilla gardening są „wybojowe ogrody”(ang. pothole garden). Ten rodzaj ogrodnictwa polega na sadzeniu roślin w dziurach w asfalcie (albo płytach chodnikowych).  Miniaturowe ogródki często uzupełnia się minimeblami nadając im charakter artystycznej instalacji. Popularyzatorem takiej właśnie działalności w Europie jest brytyjski artysta Steven Wheen.

Agnieszka Gola

Powrót do Wydarzenia 2022