Kobiety w architekturze

Wykład „Zawód architektka – o kobietach w architekturze” dotyczył sytuacji kobiet w świecie architektury od dawnych czasów po dzisiejsze.

Wystąpienie rozpoczęła refleksja na temat historii stosowania feminiatyw oraz ich roli w teorii lingwistycznej Sapira-Worfa. Następnie przywołane zostały nazwiska kobiet, które zajmowały się architekturą, jednak nie będących architektkami, m.in. Catherine Briçonnet czy Matka Józefa od Najświętszego Serca Pana Jezusa (Esther Perisau). Na tym tle ciekawym przykładem jest twórczość Lady Elizabeth Wilbraham. Uznaje się ją za pierwszą znaną kobietę, która faktycznie zajmowała się projektowaniem budynków. Przypisuje jej się ponad 300 projektów i opiekę nad jednym z czołowych twórców epoki – Christopherem Wrenem.

Wraz z tzw. feminizmem pierwszej fali w XIX wieku zaczęto zastanawiać się, czy kobiety mogą uprawiać architekturę. Głos w tej sprawie podnosiły m.in. Julia Ward Howe. Chociaż środowisko architektów było nieprzychylne, w USA architekturę ukończyło kilka kobiet. Były to m.in. Margaret Hicks (1880 – pierwsza kobieta w historii) oraz Josephine Wright Chapman (po sześcioletniej batalii o przyjęcie na studia). W Niemczech udało się to Elisabeth von Knobelsdorf, Therese Mogger oraz Tekli Schild (1911 rok). Jednak dopiero od 1919 roku w Prusach kobiety mogły oficjalnie studiować architekturę. Pionierska uczelnią w tej, jak i w wielu innych kwestiach, był Bauhaus, gdzie kobiety nie tylko się uczyły ale również wykładały. Często to właśnie byłe uczennice zasiadały później w gronie kadry pedagogicznej (m.in. Marianne Brandt, Frederica Dicker-Bandeis, Katt Both). Niektóre z nich karierę rozwinęły dopiero po drugiej wojnie światowej. Lotte Stam-Beese odegrała niebagatelną rolę w odbudowie powojennego Rotterdamu. Podobnie kwestia studiów wyglądała w porewolucyjnej Rosji, gdzie we Wchutemasie pierwszy raz w historii tego kraju kobiety mogły studiować architekturę.

Konstytucja II Rzeczpospolitej również głosiła równość płci. Kobietom jednak nadal trudno było studiować, a później pracować jako architektki. Pionierkami w tej dziedzinie były m.in. Diana Reiter, Jadwiga Dobrzyńska, Helena Syrkus czy Barbara Brukalska. Działały zarówno solo, jak i w duetach z partnerami głównie w duchu architektury modernistycznej.

W latach siedemdziesiątych w krajach anglosaskich druga fala feminizmu to czas walk o właściwą równość w zawodzie. Mimo zmian legislacyjnych rzeczywista równość w zakresie wynagrodzenia czy obejmowania stanowisk kierowniczych była fikcją. Architektki zatem zawiązywały liczne stowarzyszenia (OWA, IAWA) pomagając sobie wzajemnie oraz przywracając do zbiorowej pamięci zapomniane koleżanki po fachu. Polska w tym czasie zajęta była głównie odbudową po II wojnie światowej. Zaangażowane były w to również kobiety, m.in. Halina Skibniewska czy Jadwiga Grabowska-Hawrylak, których budownictwo komunalne do dziś stanowi świetny jego przykład.

Kolejną kwestią rzutującą na uznanie kobiet w świecie architektury są nagrody. Do tej pory jedyną kobietą, która samodzielnie otrzymała najważniejszą nagrodę w branży, Pritzkera, jest Zaha Hadid. Ponadto dwukrotnie ewidentnie pominięto wkład partnerek biznesowych nagrodzonych architektów: w 1991 roku Denise Scott Brown (nagroda dla Roberta Venturiego), a w 2012 roku – Lu Wenyu (nagroda dla Wang Su). Łącznie na 48 edycji nagrody kobieta samodzielnie zdobyła ją tylko raz raz, we współpracy z mężczyznami 3 razy, a pracownia kierowana przez kobiety została nagrodzona również tylko raz. Mężczyźni „architektonicznym Noblem” cieszyli się samodzielnie 39 razy. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku najważniejszej nagrody architektonicznej w Polsce – Honorowej Nagrody SARP. W przyznawanym od 1966 roku plebiscycie architekci samodzielnie zdobyli nagrodę 40 razy, a kobiety jedynie 3. 3 razy również nagrodzony był zespół tworzony przez kobietę i mężczyznę. Między innymi ta sytuacja umacnia znane od renesansu zjawisko stararchitekta – architekta-celebryty zawsze działającego solo, bezkompromisowej gwiazdy architektury rozchwytywanej na rynku zleceń za które otrzymuje sowite wynagrodzenie. Do tego kręgu w powszechnej świadomości należała jedynie nieżyjąca już Hadid. Sytuację tę utrzymuje również rynek wydawniczy, gdzie publikacji o architektkach jest niezwykle mało, a monografii tychże nie ma prawie wcale (szczególnie w Polsce).

Wykład zakończyła prezentacja działań propagujących przywracanie architektek do świadomości odbiorcy (m.in. maratony edycyjne Wikipedii oraz działalność wrocławskiego Kolektywu Kariatyda). Omówiona została również ważkości perspektywy kobiet w architekturze i urbanistyce (dobre oświetlenie ulic, większa ilość toalet, rozwój komunikacji miejskiej, bliska odległość punktów usługowych od domu, zwrócenie uwagi na potrzeby dzieci) oraz eksperymentalne osiedle Frauen-Werk-Stadt w Wiedniu jako przykładu projektowania w duchu gender mainstreaming.

Patrycja  Mazurek


Źródła ilustracji:

https://rmc.library.cornell.edu/Aap-exhibit/images/SCANS600/C4Hicks.jpg
http://www.mayfaireccentrics.com/wp-content/uploads/St-Pauls-Cathedral-by-Elizabeth-Wilbraham.jpg
https://www.nealvonflue.com/wp-content/uploads/2018/06/FDR-montessori-design.jpg
https://de.wikipedia.org/wiki/Siedlung_Bluml%C3%A4ger_Feld#/media/Datei:Siedlung_Bluml%C3%A4ger_Feld_Lungenblock_Panorama.jpg
https://formy.xyz/wp-content/uploads/2019/05/brukalska-2-kuchna.jpg
https://blog.fabrics-store.com/wp-content/uploads/2021/06/Denise-Scott-Brown.jpg
https://ocdn.eu/pulscms-transforms/1/e3Dk9kqTURBXy9iNzdkZDM5YjgyNTQ5MDVhY2U4MDdjNDRlMDVhYWMwOC5qcGVnkpUDAM0BOs0Lt80GlpMFzQOYzQHMgqEwBaExAQ
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_mieszkalno-us%C5%82ugowy_przy_pl._Grunwaldzkim_we_Wroc%C5%82awiu#/media/Plik:Sedesowce_Wroc%C5%82aw.jpg

Powrót do Wydarzenia 2022