Unia Lubelska
Minęło 450 lat od porozumienia pomiędzy stanami Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwszego lipca 1569 roku na sejmie walnym w Lublinie podpisano akt unii lubelskiej zwany również unią realną. W jej wyniku powstało państwo znane z historii jako Rzeczpospolita Obojga Narodów ze wspólnym monarchą, herbem, sejmem, walutą oraz polityką zagraniczną i obronną. Odrębny pozostał skarb, urzędy, wojsko i sądownictwo. Czy Unia spełniła oczekiwania?
Lekcja historii odbyła się 12 czerwca 2019 roku w Muzeum Miejskim a odpowiedzi na to pytanie udzielała Pani Agnieszka Ślusarska wykładowca Uczelni w Wałbrzychu.
W roku 1548 rządy w państwie objął koronowany jeszcze za życia ojca Zygmunta I Starego, Zygmunt II August. Pomimo trzykrotnych małżeństw, król okazał się bezpotomny. Było to jedną z przyczyn dążenia do ścisłego związku Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na przeszkodzie unifikacji jagiellońskiej stała jednak odrębność ustrojowa i administracyjno-prawna państwa litewskiego. W 1551 roku powołano specjalną komisję, która zajęła się nowelizacją pierwszego Statusu Litewskiego pod kątem reformy ustrojowej mającej na celu zbliżyć Księstwo Litewskie do Królestwa Polskiego. W II Statusie Litewskim Zygmunt August zrzekł się części swoich kompetencji na rzecz sejmu litewskiego czym przybliżył go do sejmu koronnego. Oba sejmy wysyłały wzajemnie swoich delegatów. Zwołany w Warszawie w listopadzie 1563 roku sejm koronny, na którym było 28 delegatów Litwy, rozważał sprawę zawarcia nowej unii polsko-litewskiej. Na tym sejmie Zygmunt August scedował na Koronę Królestwa Polskiego dziedziczne prawo Jagiellonów do władania Wielkim Księstwem Litewskim. Było to sposobem na ułatwienie przyszłej elekcji władcy połączonego już państwa. Obie strony zgodziły się na wspólną elekcję i koronację, utworzenie wspólnego sejmu, urzędów i wspólną politykę obronną. Postanowienia te jednak okazały się nietrwałe gdyż Litwini zbojkotowali w 1564 roku mający je zatwierdzić sejm Koronny w Parczewie.
Wydarzenia międzynarodowe znacznie jednak wpłynęły i przyśpieszyły zawarcie nowej unii walnie. Okazało się bowiem że Wielkie Księstwo Litewskie nie było w stanie samodzielnie prowadzić wojny z Rosją Iwana IV Groźnego. Trwająca od lat wojna litewsko-rosyjska ukazała słabość państwa litewskiego. Niestety pomysł wzmocnienia Unii Personalnej wysunięty przez biskupa krakowskiego Filipa Padniewskiego spotkał się z dezaprobatą części litewskiej magnaterii, szczególnie Mikołaja Radziwiłła zwanego Rudy i Mikołaja Radziwiłła zwanego Czarny. Pomimo sprzeciwu na mocy Unii Lubelskiej powstaje nowe państwo, nazwane Rzeczpospolita Obojga Narodów. Od tego dnia Korona i Litwa miały wspólnego monarchę wybieranego przez obydwa narody na wolnej elekcji. Powołano wspólny sejm w skład którego wchodziła izba poselska ze 120 posłami Korony i 48 posłami Litwy oraz izba senacka składająca się ze 113 senatorów Korony i 27 senatorów Litwy. Czy akt podpisany w lipcu 1569 spełnił oczekiwania obu narodów?
Wspólne państwo Polaków i Litwinów trwało przez ponad dwa wieki, aż do czasu, kiedy zniknęło z mapy Europy po rozbiorach w 1795 roku. Faktem jest że była pewnym ukoronowaniem rozwijającego się przez dziesięciolecia związku polsko litewskiego. Z pewnością był to kompromis zapewniający stabilność związku w interesie obojga narodów a jednocześnie kompromis , który respektował dążenia i ambicje polityczne elity Księstwa Litewskiego. Opinie historyków są podzielone w ocenie unii Lubelskiej.Jedni mówią, że istnienie Rzeczpospolitej Obojga Narodów było tylko przyczyną długotrwałych wojen z Rosją i Turcją. Z drugiej strony połączone siły polsko-litewskie stwarzały silniejszą pozycję polityczną i wojskową. Należy jednak zauważyć wartość i skutki dla naszej tradycji i wieloletniego połączenia kultury polskiej i litewskiej.
Dla upamiętnienia 300 rocznicy unii Polski i Litwy Jan Matejko namalował obraz przedstawiający ceremonię zaprzysiężenia unii w renesansowym wnętrzu zamku w Lublinie. Z trzynastu przedstawionych postaci warto wymienić co najmniej kilka najważniejszych. Centralną postacią jest stojący z krzyżem król Polski i Wielki Książę Litewski Zygmunt August, na klęczniku z ręką na ewangelii i z tekstem aktu unii Kasztelan Krakowski Marcin Zborowski, odczytujący treść przysięgi biskup Krakowski Filip Padniewski oraz jedyny przeciwnik litewski senator który nie złożył podpisu pod dokumentem unii Mikołaj Radziwiłł zwany Rudy. Na lewo od króla na pierwszym planie zsuwa się z fotela biskup wileński Walerian Protasiewicz oraz podtrzymujący go Jan Łaski. W czerwonych kardynalskich szatach na fotelu siedzi Stanisław Hozjusz, oparty o jego fotel stoi wojewoda Łukasz III Górka. W głębi z ręką zgłaszającą się do odpowiedzi widać księcia pruskiego Albrechta Fryderyka Hohenzollerna a po prawej stronie obrazu stoi siostra króla Anna Jagiellonka.
Wiele postaci przedstawionych przez malarza to postacie symboliczne, które nie były obecne w trakcie ceremonii. Jan Matejko jako wielki patriota umieścił te postacie symbole dla podniesienia ducha narodu. Dlatego nie możemy nazywać tego fikcją, a raczej hołdem dla umiłowanej ojczyzny.
Tą dowolność interpretacji historycznego faktu, wykraczanie poza ścisłą wierność w przedstawianiu wydarzeń, napotykamy w wielu płótnach historycznych Matejki, w ten sposób zachowuje prawo do komentowania i interpretowania a nie tylko do odtwarzania rzeczywistości.
Irena Kowal
Powrót do Wydarzenia 2019
