LAND ART

    Wykład rozpoczęła krótka refleksja na temat kształtowania natury w sztuce od starożytności do początku XX wieku. Wówczas ograniczała się ona głównie do architektury krajobrazu i sztuki ogrodowej, a co za tym idzie – służyła przede wszystkim człowiekowi, była projektowana dla niego i na jego wymiar. Do tego praktycznie zawsze podporządkowana była architekturze lub/i układowi urbanistycznemu. Podana została również robocza definicja land artu. Jest to zatem zorganizowany obiekt artystyczny zawierający w sobie elementy, które wytwarza natura i które natura może modyfikować bez kontroli człowieka, niepodporządkowany założeniu architektonicznemu/urbanistycznemu i mający niekiedy zabarwienie ekologiczna.
    Zmiana myślenia nastąpiła w latach 30. w pracach architektonicznych Isamu Noguchiego, które były mariażem land artu w dzisiejszym rozumieniu oraz architektury krajobrazu. Jego place zabaw i tereny rekreacyjne podporządkowane były człowiekowi, jednak architekt wykorzystywał głównie materiały wchodzące w skład biosfery układając z nich elementy wydające się być integralną częścią natury.
    Na powstanie land artu duży wpływ miały również rodzące się na początku lat 60. Ruchy ekologiczne. Poddawały one w wątpliwość kwestię industrializacji (która w pierwszej połowie XX wieku była jednym z głównych tematów w sztuce) jako jedynej słusznej drogi rozwoju społeczeństwa i zwróciła uwagę na postępującą degradację środowiska.  Zaczynają wówczas tworzyć tacy artyści jak Joseph Beuys, który swoimi happeningami jak 700 dębów starał się zwrócić uwagę mieszkańców miast na ważkość zieleni i natury, której tak ochoczo zaczęli się pozbywać w imię rozwoju nauki i techniki. Działania niemieckiego artysty nazywane są rzeźbami społecznymi, ponieważ stanowią próbę kształtowania postaw społecznych.
    Artyści zwracający się ku sztuce ziemi i ekologii postulowali odrzucenie rynku sztuki i instytucji galeryjnych. Nie godzili się na to, aby sztuka stała się po prostu jednym z kolejnych towarów, które bez refleksji każdy może sobie kupić. Stąd dzieł land artu nie dało się zakupić, a artyści pozwalali na powolną ich degradację przez naturę, która była niejako „współautorką” tych dzieł, a samo dzieło – intymnym, subtelnym, a niekiedy efemerycznym kontaktem z naturą.
    Nieoceniony był również wpływ artystów nurtu minimal art takich jak Donald Judd, Carl Andre czy Richard Serra, którzy w swoich wielkoformatowych obiektach zwracali uwagę na istotę materiału, z którego są wykonane oraz ich właściwości fizyczne. Jako pierwsi, inspirowani rzeźbami ogrodowymi Henry’ego Moore’a, podkreślali wagę otoczenia oraz widza, który owe obiekty podziwia tworząc kontekst – niezbędny komponent dzieła zarówno minimalnego, jak i landartowego.
    Traktowanie dokumentacji fotograficznej i wideo jako dzieła sztuki o równej wartości wobec odpowiednika fizycznego (tak ważną dla land artu) rozpoczął Joseph Kossuth. Swoją instalacją Jedno i trzy krzesła powołał do życia sztukę konceptualną.
    Sam land art narodził się w USA. Zainspirowani sztuką i kulturą ludów prekolumbijskich artyści tworzyli wielkoformatowe dzieła, z których tylko niektóre z nich przetrwały do dziś. Byli to: zafascynowany procesem entropii główny teoretyk ruchu - Robert Smithson (Spiralna grobl;, Częściowo zakopana drewutnia; Wylewanie kleju; Złamane koło); jego żona – Nancy Holt, której głównym tematem dzieł są gwiazdy i światło (Głowa Hydry; Słoneczne tunele); Walter De Maria (Świetliste pole), Richard Long i jego kontemplacyjne „spacery” (Linia stworzona przez chodzenie) czy twórca wielkoformatowych wzorów organicznych i geometrycznych na piasku, Jim Denevan. Nie sposób pominąć Christo i Jean-Claude – pary słynącej z „opakowywania” budynków (m.in. Reichstag) oraz elementów krajobrazu jak wyspy Miami czy drzewa (Drzewa w Bazylei). Artyści dbali zawsze o to, aby nie szkodzić środowisku, w którym działają.
    Europę reprezentują przede wszystkim Holendrzy: Marinus Boezem (autor niesamowitego dzieła Zielona katedra oraz Widok z lotu ptaka), zainteresowany matematyką w przyrodzie, Jan Dibbets (Korekcje perspektyw;  Obiekt wyjeżdżony przez dwanaście godzin z korekcją perspektywy) oraz Brytyjczyk Andy Goldsworthy tworzący wykorzystując wielokolorowe elementy natury (liście, kamienie, kwiaty). Do nurtu land art zaliczyć można również działalność Olafura Eliassonona, którego dzieła są mieszanką site specific, minimal artu oraz land artu właśnie (m.in. Seria zielona rzeka; Wodospady NY; Zachód słońca nad Dnieprem).
    W Polsce land art pojawił się w podobnym czasie co na zachodzie Europy i w USA. Miejscem, gdzie eksperymentowano z nową dziedziną sztuki były plenery artystyczne, na których artyści mogli ukryć się nieco przed bacznym okiem władz PRLu. Tworzą wówczas: Jacek Tylicki (słynący z pozostawianych w lesie płócien, które „malowała” sama natura poprzez deszcz, wiatr, ślady zwierząt itd.), Jerzy Bereś (Żywy pomnik arena). Artyści późniejszego pokolenia, to Cecylia Malik (happening-land art Warkocze Białki), mieszkający w Warszawie Litwin Linas Dommarackas (Zielona galeria) oraz twórca Land Art Festiwalu – Jarosław Koziara. W Polsce prace artystów mają bardzo często zabarwienie proekologiczne.
    Wystąpienie zakończyła refleksja na temat ważkości natury oraz środowiska w życiu każdego człowieka.

Patrycja Mazurek

Powrót do Wydarzenia 2019