Agnieszka Gola Muzeum

Architektury we Wrocławiu

Przestrzeń dla dzieci

Budynki żłobków, przedszkoli i szkół oraz place zabaw stanowią istotny element pejzażu współczesnych miast, miasteczek i wsi. Nikogo też nie dziwią specjalne kąciki dla dzieci w przychodni czy kawiarni. Idea projektowania przestrzeni dostosowanej do potrzeb dziecka jest jednak stosunkowo nowa, narodziła się bowiem dopiero w połowie XIX wieku. Dlaczego tak późno? Wynika to przed wszystkim z innego, niż dziś postrzegania i rozumienia dzieciństwa w minionych epokach. Dawniej nie zdawano sobie sprawy z odrębności dziecka jako jednostki. Gdy było ono na tyle samodzielne, aby nie wymagać stałej opieki matki czy piastunki, wchodziło w świat dorosłych, znajdując w nim skrawek miejsca do zabawy. Do dostrzeżenia w małym człowieku istoty mającej własną osobowość i indywidualne potrzeby przyczynił się przede wszystkim rozwój nauk przyrodniczych w XIX wieku oraz narodziny psychologii. Zbiegło się to w czasie z gwałtownym rozwojem masowej produkcji przemysłowej. Właściciele fabryk dość szybko dostrzegli w dzieciach, a właściwie w ich rodzicach, potencjalnych odbiorców swoich produktów. Rozpoczyna się, trwający do dziś, wielki boom na zabawki i meble do pokoi dziecięcych, będących wówczas nowością. Ciekawym przykładem designu tworzonego z myślą o małych użytkownikach są meble zaprojektowane w latach 20. XX wieku przez włoskiego ilustratora i autora książek dla dzieci Antonia Rubino, w tym komplet mebli do pokoju dziecięcego inspirowany bajką o Pinokiu (1928). 21 kwietnia w Wielkiej Brytanii oraz w USA obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Przedszkoli. Wybór tej daty nie jest przypadkowy. W tym dniu przypada bowiem rocznica urodzin wybitego niemieckiego pedagoga i twórcy pierwszego przedszkola na świecie – Friedricha Wilhelma Augusta Fröbla. Przedszkole założone przez siebie w 1840 roku w Blankenburgu nazwał Fröbl Kindergarten – „ogródek dziecięcy”. Miało to być bowiem miejsce stwarzające dzieciom przyjazne warunki do rozwoju, nauki samodzielnego myślenia oraz nabywania umiejętności współżycia z ludźmi. W tym procesie wychowawca otaczający opieką dzieci miał być niczym ogrodnik z troską pielęgnujący rośliny. Istotnym elementem pedagogiki Fröbla było budzenie u dzieci wrażliwości zmysłowej poprzez badanie i porównywanie cech przedmiotów, zjawisk. Zabawom percepcyjno-manipulacyjnym (także przy użyciu specjalnie zaprojektowanych klocków – kul, walców, sześcianów) towarzyszył śpiew, mówienie wierszyków. Wiele z elementów pedagogiki freblowskiej nadal stosuje we współczesnej edukacji przedszkolnej. Publiczna opieka nad jeszcze młodszymi dziećmi ma swój początek w dziewiętnastowiecznej Francji. Twórcą pierwszego żłobka (Paryż, 1844) był prawnik i filantrop Fermin Marbeau, który pragnął zapewnić dzienną opiekę dzieciom ubogich matek pracujących w szybko rozwijającym się przemyśle. Przez wiele stuleci dostęp do edukacji szkolnej w dużej mierze zależny był od przynależności do uprzywilejowanych grup społecznych i od zamożności rodziców, choć już w epoce renesansu pojawiły się w kręgach protestanckich pierwsze próby wprowadzenia powszechnej edukacji dzieci i młodzieży. Dla protestantów umiejętność czytania w języku ojczystym była bowiem niezwykle ważna ze względu na to, jaką wagę przykładali oni do studiowania Biblii. Najwybitniejszym wyrazicielem idei powszechnej edukacji doby renesansu był czeski pedagog Jan Amos Komenský. Postulował on objęcie nauczaniem wszystkich niezależnie od płci i stanu, w tym także osoby głuche i z niepełnosprawnością intelektualną. Sześcioklasowa, w założeniu, szkoła miała stwarzać uczniom warunki do wszechstronnego rozwoju; zajęcia łączyć miały teorię (1/3 godziny objaśnień) z działaniami praktycznymi (3/4 godziny). W dużej mierze idee czeskiego pedagoga urzeczywistniły się dopiero w wieku XX, zwłaszcza w odniesieniu do dzieci z niepełnosprawnościami.

  Powszechny obowiązek szkolny zaczęto stopniowo wprowadzać w kolejnych krajach dopiero w XIX wieku ( Prusy 1819, USA 1848, Austria 1869, Wielka Brytania 1880, Francja 1882), a jego realizacja napotykała na szereg trudności (brak budynków szkolnych, kadry nauczycielskiej, opuszczanie przez dzieci zajęć z powodu pracy zarobkowej). Tak naprawdę system oświatowy w wielu krajach zaczął dobrze funkcjonować dopiero w 2 połowie XIX wieku. Powstają, zwłaszcza w dużych miastach, monumentalne wieloklasowe budynki szkolne, nawiązujące początkowo swoją formą do architektury koszarowej. Ewolucja budynku szkolnego i aranżacji sal lekcyjnych następowała stopniowo wraz z nowymi trendami w architekturze (np. modernizm i „schusterowski” plan budynku, plany atrialne czy układy pawilonowe) oraz z nowoczesnymi nurtami w pedagogice (m.in. szkoła Rudolfa Steinera, metoda Montessori).
  Cechami współczesnej, dobrze zaprojektowanej szkoły są: wielofunkcyjność i elastyczność (możliwość szybkiej zmiany aranżacji wnętrza w zależności od potrzeb), otwartość (także na społeczność lokalną), bezpieczeństwo, dostępność, stosowanie rozwiązań pro ekologicznych, estetyka. Takimi właśnie szkołami są: Frederiksbjerg School w Aarhus (Dania, 2016, proj. Henning Larsen Architects +), Szkoła Podstawowa Fundacji KOM w Miliczu (Polska, 2017, Proj. Pracownia PORT – Józef Franczok, Marcin Kolanus).
  Niezwykle nowatorskimi rozwiązaniami w zakresie programu, metod pracy oraz wynikającego z nich sposobu kształtowania przestrzeni budynku szkolnego są szkoły prowadzone przez szwedzkie Stowarzyszenie Vittra. Wnętrze szkoły Vittra (np. Vittra School Södermalm w Sztockholmie, 2012, proj. Rosan Bosch Studio) ma rozbudzać ciekawość i kreatywność dziecka. Zrezygnowano w nim z tradycyjnych klas na rzecz 5 typów pomieszczeń: The Cave” (Jaskinia), czyli pokoi do koncentracji,  „The Lab” (Laboratorium) – miejsc do eksperymentowania i praktycznego stosowania swojej wiedzy, „The Camp Fire” – miejsc pracy w grupach, „The Watering Hole” – miejsc spotkań i interakcji, oraz „The Showoff” – sceny, na której można zaprezentować zdobyte umiejętności oraz ścian na których można zamieścić swoje dzieła.
  Współcześnie nie tylko placówki edukacyjne (żłobki, przedszkola, szkoły) są miejscami, które projektuje się z myślą o potrzebach najmłodszych. Są w śród nich budynki bibliotek (np. Biblioteka Publiczna w Kenosha (USA), proj. Demco, 2015 czy Biblioteka w Monterrey, Meksyk, proj. Anagrama, 2013) i szpitali (szpital dziecięcy w Perth Australia, proj. Fernando Faugno (COX), 2018). W 2019 roku w Dubaju otworzono pierwszą na świecie restaurację dla dzieci. W White & The Bear nie tylko wystrój wnętrza, meble, ale także menu dostosowane jest dla małych smakoszy.
  Powstają też muzea dla dzieci. Idea muzeów dzieci narodziła się w USA. Pierwszą taką instytucję otwarto z inicjatywy Brooklyn Institute of Arts and Sciences w 1899 roku w Nowym Jorku. Obecnie na całym świecie działa ich ponad 340. Muzea dzieci to placówki, w których zdobywa się wiedzę poprzez metodę Learning by Doing – uczenie się poprzez działanie. Eksperymentowanie ma rozbudzać ciekawość i kreatywność, zachęcać do aktywnego poznawania otaczającego świata.
  W tym roku minęło 244 lat od otwarcia w Birmingham pierwszego na świecie placu zabaw dla dzieci. Forma miejsca służącego zabawie i rekreacji najmłodszych na świeżym powietrzu oraz samych urządzeń zabawowych zmieniała się. Huśtawka i karuzela były początkowo rozrywką dla dorosłych, a nie dla dzieci. Pomysł drabinek i innych urządzeń do wspinania się został zaczerpnięty z placów turnerskich czyli placów ćwiczeń gimnastycznych mających służyć zdrowiu i tężyźnie fizycznej młodych mężczyzn. Kariera piaskownicy rozpoczęła się w 1885 roku w Bostonie, kiedy to dr Maria Zakrzewska dostrzegła w zabawie w piasku metodę na integrację dzieci emigrantów w nowym kraju oraz sposób na odciągnięcie ich od niebezpieczeństw ulicznego ruchu. Niedługo potem „piaskowe ogródki” pojawiły się w wielu miejscach USA.
  W 1943 roku w Danii narodził się za sprawą architekta krajobrazu, Carla Theodora Sørensena, „przygodowy plac zabaw”. Zaobserwował on, iż dzieci lubią się bawić na budowach – miejscach dla nich tajemniczych, ale nie zawsze bezpiecznych. Postanowił więc stworzyć plac zabaw z desek, skrzynek, cegieł itp. materiałów budowlanych, który dzieci będą mogły same zmieniać, przebudowywać. Pomysł Sørensena podchwyciła po II wojnie światowej lady Alllen of Hurtwood zakładając podobne place zabaw w brytyjskich miastach, w miejscach zniszczonych przez naloty niemieckie. Dziś podobne place istnieją w wielu krajach, w Polsce pierwszym jest „Rezerwat dzikich dzieci” w Lublinie, założony w 2017 roku.
  Nierzadko współczesne place zabaw dla dzieci mają nie tylko służyć samej zabawie, ale pełnią też funkcje stymulujące rozwój dziecka poprzez wprowadzenie różnego typu urządzeń sensorycznych np. aerofonów (sensoryczne place zabaw).
  Projektowaniem placów zabaw coraz częściej zajmują się architekci krajobrazu i artyści. Powstają place tematyczne inspirowane literaturą (np. nawiązujący do historii Piotrusia Pana Diana memorial playground w Londynie czy Park Guliwera w Walencji) bądź lokalną historią (morski plac zabaw w Dąbkach). Współczesne place i urządzenia zabawowe mogą być wykonywane z różnych materiałów – gumowych opon (Nishi Rokugo Park, Tokio), metalowych beczek po oleju (Lions Park Playscape, Greensboro, Alabama, USA). W Korycinach na Podlasiu powstał plac zabaw na sianie. Niezwykłe miejsce do zabawy stworzyła japońska artystka Toshiko Horiuchi-MacAdam wyplatając z nylonowych nici kolorowe struktury, po których dzieci mogą się wspinać (plac zabaw w Hakone, Japonia).
  Jedną z najnowszych tendencji w projektowaniu placów zabaw jest wykorzystywanie ekologicznych materiałów do ich budowy i inspirowanie się naturą w tworzeniu urządzeń zabawowych. Dobrymi przykładami są ścieżka leśna w Pomiechówku i wiklinowa wioska w Szczodrem oraz ścieżka wodna nad Oławą we Wrocławiu.
  Nową przestrzenią dla dzieci są też okazjonalnie wyłączane z ruchu kołowego ulice wielkich miast. Podczas akcji ulicznych (niem. Spielstrasse), chodniki i jezdnie zamieniają się w wielki plac zabaw. Odbywają się tu różnego typu gry zespołowe, warsztaty plastyczne i muzyczne. Działania te służą też integracji lokalnej społeczności.

 W galerii wykorzystano ilustracje:

fot. 06 - Meble do pokoju dziecięcego, 1924, proj. Antonio Rubino
https://it.wikipedia.org/wiki/Antonio_Rubino#/media/File:Antonio_rubino,_cameretta_da_bambino,_e_cameretta_pinocchio,_02.jpg

fot.07 - Muzeum dzieci w Ottawie,
https://www.tourismeoutaouais.com/wp-content/uploads/2019/07/Musee-canadien-enfants_Credit-MCE_43.jpg

fot. 08 - Vittra School Södermalm, Sztockholm, Szwecja, proj. Rosan Bosch Studio, 2012,
https://i.pinimg.com/originals/13/ad/28/13ad28ed27671e08a7ef88133e197f96.png

fot. 09 - Frederiksbjerg School,Aarhus, Dania, proj. Henning Larsen Architects +, 2016
https://urbannext.net/frederiksbjerg-school/henning-larsen-architects_frederiksbjerg-school_06_peter-norby/

fot.10 - Freblowskie zabawki sensoryczne
https://pl.pinterest.com/pin/309270699402684016/

fot.11 - Tekstylny plac zabaw, Hakone, Japonia, proj. Toshiko  Horiuchi-MacAdam,
https://playart.org/viewimage.php?galleryImageID=5168

Powrót do Wydarzenia 2021