Historia malarstwa według kobiet
Wszystko zaczęło się od Arystotelesa. To on jako pierwszy ogłosił, że kobiety biologicznie nie są zdolne do jakiejkolwiek twórczej działalności. To nieprawda i same kobiety udowodniły to poprzez swoją twórczość we wszystkich artystycznych jak również naukowych działaniach. To jednak prawda, że bycie artystką wymagało szczególnego samozaparcia. 9 stycznia b.r. w DOK Pani Iwona Gołaj z wrocławskiego Muzeum Narodowego poświęciła nam swój czas aby pokazać medialnie i opowiedzieć o kobietach, które w świecie sztuki osiągnęły bardzo wiele i zasługują na wielkie uznanie oraz nieustanną pamięć. Był to jej autorski wybór autorek i ich dzieł.
Kazimierz Sichulski polski malarz rysownik i grafik (1879 -1942) napisał „Nie cierpię malujących bab ” ”Co babie do pędzla”.
A one malowały !!! „Trafny pędzel, który się na wszystko sposobi. Z rzeczy najokropniejszych najpiękniejszą zrobi. Natura – farb skarbnica, Sztuka – ich mistrzyni”. Tak napisał Ksawery Dmochowski (1762-1808) pisarz i publicysta Kuźnicy Kołłątajowskiej autor pierwszej polskiej poetyki „Sztuka rymotwórcza”. I ten trafny pędzel był również w ręku wielu kobiet. Malowały swoje uczucia, ból, oburzenie, radość, pragnienia, tęsknoty i pasje.
Opierając się na chronologii, warto sięgnąć do początku i wspomnieć kobietę okrzykniętą przez badaczy „pierwszą damą malarstwa” Sofonisba Angiussola. Brzmi egzotycznie i nie łatwo zapamiętać ale warto. To włoska artystka urodzona w 1532 roku, tworzyła w dobie renesansu. Miała niezwykłe szczęście, ponieważ było to rzadkością aby kobieta w XVI wieku miała doskonałe wykształcenie i protekcję. Dokonania artystki zostały docenione przez Michała Anioła. Jej obrazy można podziwiać w wielu muzeach na świecie. ”Gra w szachy”(1555) "Autoportret" (1556).
Wczesny barok reprezentowała Artemisia Gentileschi (1593-1652). Nauki pobierała w pracowni swojego ojca który był malarzem fresków i wywodził się ze szkoły Caravaggia, a także u innego artysty Agostino Tassuego. Artemisia została przez niego zgwałcona. Te bardzo traumatyczne przeżycia wpłynęły m.in. na powstanie obrazu „Judyta zabijająca Holofernesa” (1612-1613). To wprawdzie praca religijna ale dająca upust bolesnym emocjom, które jej towarzyszyły. Jako pierwsza kobieta w historii została przyjęta do akademii we Florencji. Jej prace to m.in. „Judyta i służąca”(1614 ) i autoportret (Alegoria malarstwa) (1638-1639).
Kobiecą przedstawicielka włoskiego rokoka była Rosalba Giovanna Carrera (1673-1757) malarka, miniaturzystka i pastelistka. Działała we Włoszech Francji, Austrii i Niemczech .Studiowała w Akademii św Łukasza w Rzymie oraz w Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby w Paryżu. Portretowała głównie europejską arystokrację i władców. Z jej prac warto wymienić: „Autoportret z wizerunkiem siostry” „Młoda dama z papugą” ”Ludwik XV jako następca
tronu”.
Angelika Kauffmann (1741-1807) urodziła się wprawdzie w Szwajcarii ale na stałe mieszkała we Włoszech była córką i uczennicą Josepha Johanna Kauffmanna. Już w wieku 15 lat wykonywała w Mediolanie pastelowe portrety, które wzbudzały uznanie. W portretach a także obrazach o tematyce mitologicznej, wyraźnie zaznacza się wpływ sztuki antycznej i angielskiej (przebywała jakiś czas w Londynie). Wyraźny jest również sentymentalizm i idealizm charakterystyczny dla nurtu neoklasycznego. „Autoportret artystki wahającej się między muzyką i malarstwem”(1775) olej na płótnie.
Elisabeth-Luise Vigee Le Brun (1755-1842) to malarka francuska. Była portrecistką królowej Francji Marii Antoniny. Urodziła się w Paryżu, była córką malarza i to on był jej nauczycielem. Królowa była tak zachwycona jej dziełem że została zaproszona do Wersalu gdzie malowała jeszcze kilka portretów królowej jej dzieci i innych członków rodziny królewskiej. Zawdzięcza jej karierę. W roku 1783 została członkinią Akademii Malarstwa i Rzeźby. Podczas rewolucji francuskiej uciekła z Francji. Podróżowała po Włoszech Austrii i Rosji. Ponad 30 dzieł malarskich wykonała w Polsce, doceniali ją polscy magnaci Radziwiłłowie i Potoccy, którzy też chcieli mieć w swych kolekcjach portrety jej autorstwa.
Berthe Morisot (1841-1895) Przedstawicielka impresjonizmu, malarka pochodząca z zamożnej rodziny mieszczańskiej, od dziecka uczyła się rysunku. Rodzina Berthy należała do kręgu przyjaciół Edouarda Maneta. Jego brat Eugene został mężem Berthy. Wiele nauczyła się od Maneta, jednak wróciła do impresjonizmu, regularnie wystawiała swe dzieła na wystawach organizowanych przez impresjonistów. Jej prace odznaczają się spokojem i delikatnością. Najczęściej przedstawiają kobiety podczas codziennych zajęć. ”Port w Lorient „ (1869) „Dwie siostry”(1869).
Mary Stevenson Cassatt (1844-1926) pochodziła z rodziny francuskich hugenotów, którzy przybyli ze Stanów Zjednoczonych. Po krótkiej nauce malarstwa w Filadelfii, tworzyła we Francji w Paryżu gdzie mieszkała do końca życia. Jej prace nie spotkały się z przychylnością w paryskim salonie dołączyła więc do impresjonistów. Choroba oczu przerwała jej karierę w 1914 r. ”Matka myjąca senne dziecko” (1880), ”Dziewczyna układająca włosy”(1886).
To Toulouse Lautrec wymyślił dla Marie Clementine Valadon (1865-1938) Imię Suzanne był przekonany, że takie bardziej pasuje do szalonej natury malarki. Pracowała od 9 roku życia. Początkowo w cyrku, potem jako modelka. Pozowała Renoirowi do scen kąpiących się kobiet. Jej największą miłością był Andre Utter młodszy o dwadzieścia lat. Wywarła na nim duże wrażenie, po którym tak napisał: "Była to owa młoda kobieta o której śniłem! Pokazała mi parę swoich obrazów, pastele, rysunki, akwafory. "Wyszedłem wniebowzięty". Sławne kobiety również dosięga czas, atrakcyjność odchodzi z wiekiem, odchodzi również czasami ukochany. Suzanne boleśnie to przeżywa, wciąż jednak oddana swojej malarskiej pasji umiera w wieku siedemdziesięciu trzech lat podczas malowania kolejnego obrazu. "Porzucona lalka" (1921) to obraz wzbudzający refleksję, kobieta myjąca dziewczynkę o dość dojrzałych już kształtach z dziecięcą kokardą we włosach i odrzuconą lalką.
Malarki były na całym świecie. Lubow Siergiejewna Popowa to rosyjska malarka i projektantka, jedna z najważniejszych postaci awangardy rosyjskiej. Popowa uczyła się od impresjonistów i kubistów. Była jedną z pierwszych kobiet wśród kubofuturystów. Podczas nauki w Paryżu przyswoiła podstawy francuskiego kubizmu. Malowała również abstrakcyjne kompozycje, projektowała tkaniny, sukienki kostiumy a także książki i plakaty. Zajmowała się kolorem, drukiem i scenografią. "Bez tytułu" olej na płótnie (1915).
Katarzyna Kobro - polska rzeźbiarka awangardowa pochodzenia niemiecko – rosyjskiego, urodziła się w Moskwie. Była żoną awangardowego artysty Władysława Strzemińskiego. Zrewolucjonizowała myślenie o rzeźbie. Odeszła od rozumienia rzeźby jako bryły. Punktem wyjścia koncepcji rzeźby Kobro jest abstrakcyjne pojęcie nieskończonej przestrzeni. Dążyła do tego aby w jej pracach nie było podziału na przestrzeń zamkniętą w bryle i otoczenie. Tak osobiste podejście do rzeźby wpłynęło na wielu awangardowych artystów. Katarzyna Kobro to wyjątkowa postać w świecie artystek, napisano o niej książki, jak również nakręcono film o tytule "Powidoki". To film o jej sztuce i niezwykłym życiu które poświęciła Władysławowi Strzemińskiemu i jedynej córce Nice. "Akt dziewczęcy" (1948), "Kompozycja przestrzenna" (1933), to tylko przykłady jej twórczości artystycznej.
Malarstwo jak każda inna sztuka jest wyrazicielką uczuć jak również umieszcza nas w pewnej tradycji i kulturze, którą wynosimy z dzieciństwa, miejsca narodzin.
Tak jest z Fridą Kahlo a właściwie Magdaleną Carmen (1907-1954).
Georgia Totto O'Keeffe (1887-1986) to amerykanka. Tematem jej obrazów są głównie kwiaty, skały, muszle, kości zwierząt i krajobraz. Inspirację twórczą znajdowała w życiu wiejskim amerykańskiego Południa a zwłaszcza Nowego Meksyku gdzie osiedliła się pod koniec życia. Wyszła za mąż za znanego fotografa Stranda Stieglitza. Stieglitz opiekował się nią organizował jej wystawy prac. Wielu cenionych historyków sztuki łączyło jej prace z ruchem feministycznym lat siedemdziesiątych. Powodem tych skojarzeń było tworzenie obrazów przedstawiających formy kwiatowe w dużym powiększeniu jakby widziane przez szkło powiększające co kojarzyło je z ciałem kobiety. "Biały irys" (1926), "Petunia"(1924), "Kościół w małej osadzie". W roku 1929 O'Keeffe odwiedziła kościół misyjny na Ranchos de Taos. Chociaż wielu artystów, malowało ten kościół, obraz O'Keeffe z fragmentem ściany namalowanym na tle ciemnoniebieskiego nieba wyróżnia jej obraz od innych prac.
Paula Moderson-Becker (1876-1907) urodziła się w Dreźnie jest niemiecką prekursorką ekspresjonizmu. Była trzecim dzieckiem z siedmiorga rodzeństwa. Ukończyła studia nauczycielskie, poślubiła swojego nauczyciela. Inspiracją dla jej twórczości były dzieła francuskich malarzy Paula Cezannea i Paula Gauguina. Jej styl charakteryzowały ciemne barwy a postacie, martwa natura i pejzaże miały proste formy i ostro zarysowane kontury. Bardzo chciała zostać matką a jednocześnie bała się tego. W roku 1907 urodziła córkę Mathilde po czym zmarła po porodzie wskutek zatoru. Wyrazem tęsknoty za macieżyństwem jest obraz "Leżąca matka z dzieckiem"(1906)
Ann
a Maria Bilińska-Bohdanowiczowa herbu Sas (1854-1893) polska malarka urodziła się w Złotopolu (obecnie Ukraina). Od 1875 r studiowała w warszawskim konserwatorium, następnie w prywatnej Klasie Rysunkowej Wojciecha Gersona. Dużo podróżowała, była w Monachium, Salzburgu, Wiedniu, Włoszech oraz w Paryżu gdzie osiadła na wiele lat. Twórczość Anny Bilińskiej to głównie portrety malowane z dużą intuicją. Była przedstawicielką realizmu, stosowała warsztat o precyzyjnym rysunku. "Murzynka" (1884), "Bretonka na progu domu" (1889).
Alina Szapocznikow (1926-1973) pochodziła z żydowskich lekarzy, więziona w gettach i niemieckich obozach po wyzwoleniu pracuje w Pradze w pracowni rzeźbiarza Otokara Velimskiego a potem w Wyższej Szkole Artystyczo-Przemysłowej. Była żoną historyka sztuki Ryszarda Stanisławskiego. Jej twórczość to początkowo rzeźba socrealistyczna. Po odwilży w połowie lat 50 mogła wreszcie pokazać co ją naprawdę fascynowało:formę,tworzywo i barwę.W 1963 zamieszkała w Paryżu, zmarła 10 lat później po długich zmaganiach z chorobą nowotworową piersi co stało się inspiracją w jej twórczości w trakcie tej przegrywanej ostatecznie walce. "Wielki nowotwór" (1969).
Maria Pinińska Bereś (1931-1999) polska rzeźbiarka i performerka, autorka instalacji, związana ze środowiskiem artystycznym Krakowa, żona rzeźbiarza Jerzego Beresia. W swojej twórczości używa lekkich materiałów, papier tkanina, potem tkanina wypchana lekkimi materiałami. Odwoływała się do społecznej roli kobiet, uważana za prekursorkę sztuki feministycznej w Polsce. "Wenus z morskiej piany" (1977), "Krzyk" (1975).
Natalia Lach-Lachowicz (1937) w swojej twórczości zajmuje się grafiką i malarstwem także performencem i filmem eksperymentalnym, wideo instalacją, fotografią i rzeźbą. Za działalność artystyczną odznaczona Srebrnym Medalem "Zasłużony Kulturze Gloria Artis".
Lee Krasner (1908-1984), Lu
ise Bourgeois (1911-2010), to malarka i rzeźbiarka amerykańska, które również zapisały się w historii twórczości artystycznej kobiet. "Polarna panika" (1960), "Pająk"(matka) (2000), "Święty Sebastian"(2003).
Judy Chicago (1939) amerykańska artystka feministyczna zainteresowana malowaniem na porcelanie i szyciem. Za pośrednictwem tych technik pragnęła przedstawić role kobiet odgrywane w historii. Instalację pracy pt."Ostania wieczerza" wykonywało 400 osób. Całość spoczywa na białych kaflach z widniejącymi na nich imionami i nazwiskami kobiecych postaci historycznych. Forma trójkąta stołu stanowi symbol kobiety a także symbol Bogini. Jest to ogromne przedsięwzięcie artystyczne każdy z boków trójkątnego stołu ma 14 m długości. Porcelanowe talerze zostały przyozdobione serwetami wykonanymi przy użyciu szycia, haftu i szydełkowania. No właśnie takie wspaniałe jesteśmy.
Adam Mickiewicz nasz wieszcz w usta Gustawa w IV cz. Dziadów włożył słowa zawiedziony w miłości "Kobieto! puchu marny! Ty wietrzna istoto. Postaci twojej zazdroszczą anieli" A Honore Balzac powieściopisarz francuski napisał: "Poezja, malarstwo, urocze igraszki wyobraźni, mają do umysłów wyższych nie ulegające przedawnieniu prawa". Bardziej współczesny nam poeta i dramaturg Jonasz Kofta najtrafniej ocenił kobiety "Naprawdę jaka jesteś , nie wie nikt. Bo tego nie wiesz nawet sama ty". Mały apel do Panów. Nie bójcie się feminizmu, my nie chcemy Wam zabrać pola działania, my zawsze na tym polu byłyśmy, stajemy się tylko coraz bardziej widoczne.
Irena Kowal
