Awangarda w architekturze

Wykład dotyczył działalności dwudziestowiecznej awangardy w architekturze. Rozpoczął się od refleksji na temat zjawiska samej awangardowości w sztukach wizualnych oraz literaturze i architekturze na przestrzeni wieków przed „wiekiem awangardy” tj. wiekiem XX wraz z jej przedstawicielami. Następnie przedstawiony został podział chronologiczny właściwej awangardy na trzy „przełomy”: secesję (początek awangardowego myślenia), tzw. pierwszą awangardę („czas przełomu”) oraz postmodernizm („przełom bis”). Omówione zostały także pokrótce wspólne cechy wszystkich trzech awangard, tj. samoświadomość, poczucie słuszności poglądów, kosmopolityzmu, upolitycznienie (szczególnie w przypadku konstruktywizmu i futuryzmu) oraz zmiana środków wyrazu związana ze zmianą światopoglądu poprzez sytuację społeczną i polityczną.
    Pierwszym omówionym kierunkiem była secesja. Prąd ten dosięgnął wszystkich dziedzin sztuki i pojawił się jednocześnie niezależnie w zasadzie w całej Europie i trwał od ok. 1890 do 1910 roku. Był wyrazem niechęci młodych artystów wobec sztuki XIX wieku w formie architektury neostylowej czy malarstwa akademickiego, które nie odpowiadało na nurtujące ich pytania egzystencjalne. Stąd właśnie dokonali oni swoistej secesji, czyli odłączenia się od zastanego porządku świata poprzez stworzenie sztuki o nowym repertuarze form. Stąd w architekturze widoczna jest giętka linia oraz motywy roślinne i zwierzęce, które tę linię podkreślają. Co ważne, już wówczas pojawia się charakterystyczna dla modernistycznego myślenia tendencja do upraszczania form, jednak sama secesja osadzona była jeszcze w dawnym myśleniu o sztuce.
Pierwszy prawdziwie znaczący przełom nastąpił w pierwszym dwudziestoleciu wieku XX. Jednocześnie zaczęło pojawiać się wiele kierunków, które charakteryzowała odmienność wobec myślenia dziewiętnastowiecznego. Rewolucja w malarstwie rozpoczęta jeszcze przez impresjonistów i kontynuowana przez postimpresjonistów zaowocowała rozwinięciem się malarstwa abstrakcyjnego. Dalsze zgłębianie tajników sztuki bezprzedmiotowej doprowadziło do przełożenia jej zasad na architekturę (modernizm, konstruktywizm, neoplastycyzm). Powstawały jednak również kierunki, które oznaczyły się w architekturze, natomiast nie wywodziły się ze sztuki abstrakcyjnej (futuryzm, ekspresjonizm).

  Futuryzm rozwijał się we Włoszech w latach 1900-1937 (przyjął się także w Rosji) i namawiał do całkowitego zerwania z dotychczasową tradycją kulturową. W swoich płomiennych manifestach jeden z teoretyków ruchu, Filippo Tomaso Marinetti, postulował spalenie i zniszczenie wszelkich muzeów oraz gloryfikację nowoczesności, szybkości, wojny oraz... faszyzmu. Chociaż futuryzm objął wszystkie dziedziny sztuki, to w architekturze oznaczył się najmniej. Jedynym architektem tworzącym w tym kierunku był Antonio Sant'Elia. Zainspirowany znaną mu tylko z czasopism architekturą miast Ameryki zaproponował radykalną przebudowę Mediolanu (La Città Nuova). Na rysunkach umieścił on ogromne tarasowe wieżowce, kolej nadziemną, port lotniczy na dachu dworca kolejowego. Biorąc pod uwagę to, jak wyglądają dzisiejsze miasta nie sposób nie docenić wizjonerstwa Sant'Elii, który obmyślił je już niemal sto lat temu.