Odkrywanie gór

W dniu 15 marca b.r. odbył się wykład poświęcony odkrywani przez człowieka gór i powstawaniu pierwszych schronisk górskich. Oto obszerne fragmenty wykładu Pani Agnieszki Goli. Wykład wzbogacony był licznymi slajdami, które wzbogacały treść wykładu.

"Przez wieki góry wydawały się ludziom czymś groźnym, nieprzyjaznym i owianym tajemniczością. W wielu kulturach uważano je za miejsce zamieszkałe przez bóstwa i demony (np. grecki Olimp czy góra Ślęża). W wyższe partie gór zapuszczano się więc niechętnie, i tylko w związku z praktycznymi celami – wyrąb drewna, wypas bydła na halach (w rejonie Dachsteinu już w epoce brązu), poszukiwanie cennych minerałów, zbiór roślin leczniczych. Jak świadczą zmumifikowane zwłoki człowieka sprzed 5000 lat, znalezione w Alpach Ötztalskich na wysokości 3210 m n. p. m., już w czasach prehistorycznych byli jednak śmiałkowie, którzy mieli odwagę wyruszyć samotnie na górskie szlaki.
Górskimi dolinami i przez przełęcze prowadziły też już od czasów starożytnych drogi handlowe. Najbardziej uczęszczaną była Via Raetia zbudowana w 2 w. n. e. na rozkaz cesarza Septimusa Sewera. Wiodła ona z Augusta Vindelicorum (Augsburg) przez Przełęcz Brenner do Italii. W średniowieczu, po zbudowaniu w ok. 1200 roku mostu przez rzekę Reuss, popularna stała się także droga przez Przełęcz św. Gotarda.
Przy szlakach handlowych zaczęły z czasem powstawać budynki, w których podróżni mogli zatrzymać się na posiłek czy nocleg. Jedno z takich najstarszych schronisk, tzw. Hospiz, powstało przed 1230 rokiem na Przełęczy św. Gotarda. Jeszcze dłuższą tradycję ma Hospiz na Wielkiej Przełęczy św. Bernarda, prowadzone od 962 roku przez Augustianów. Z Przełęczą św. Bernarda związane są też początki ratownictwa górskiego. W końcu XVII wieku mnisi zaczęli tresować hodowane przez siebie psy bernardyny do ratowania zasypanych śniegiem zbłąkanych wędrowców. Najsłynniejszym z nich był pies Barry, który na przełomie XVIII i XIX wieku ocalił 40 osób.
Stosunkowo wcześnie zaczęto wykorzystywać gospodarczo alpejskie hale (wypas bydła). Wznoszone na halach, drewniane budynki mieszkalno-gospodarcze służyły nie tylko pasterzom, ale też podróżnym, którzy zatrzymywali się w nich na posiłek. Jednym z najstarszych tego typu obiektów w Alpach jest Rauriser Tauerhaus z 1491 roku.  Dziś nadal, jak przed wiekami, wędrowcy mogą tam spożyć prosty, ale pożywny posiłek.
Modę na piesze wycieczki górskie w poszukiwaniu niezwykłych doznań i wytchnienia od problemów dnia codziennego zapoczątkowali dopiero w końcu XVIII wieku romantycy. Goethe, Byron i inni poeci tego czasu pełni zachwytu opisywali niebotyczne szczyty górskie, krystaliczne czyste strumienie i wodospady. Malarze, jak Caspar David Fiedrich, uwieczniali te cuda Natury w swoich obrazach. Wraz z rodzącym się zainteresowaniem górskim krajobrazem zaczyna rozwijać się turystyka piesza.
Współczesny alpinista, patrzyłby z niedowierzaniem na pierwszych zdobywców alpejskich szczytów. Nie mieli oni ani map, ani odpowiedniego sprzętu do wspinaczki. Górskie przepaście pokonywali za pomocą zwykłej drewnianej drabiny, którą musieli nieść całą drogę. Dwa pierwsze alpejskie szczyty zdobyte zostały w średniowieczu – w 1336 roku Francesco Petrarka wspiął się na Mont Ventoux (1912 m. n. p. m) a w 1492 roku grupa 9 śmiałków weszła na rozkaz króla Francji Karola VIII na Mont Aquille (2086,7 m n.p.m.). Na kolejne alpinistyczne osiągnięcia trzeba było czekać aż do XVIII wieku, kiedy to Alpy stają się przedmiotem naukowej eksploracji m. in. przez Johanna Jacoba Scheuchzera, Alberta von Hallera i Horacego Benedicta de Saussure'a. Ten ostatni wyznaczył wyznaczył nagrodę pieniężną dla tego, kto pierwszy zdobędzie Mont-Blanc – najwyższy szczyt Alp. Uczynili to w 1786 roku Jacques Balmat i Michael-Gabriel Paccard. Sam de Saussure stanął na szczycie rok później, a rysunkowa dokumentacja tej wyprawy stanowi ciekawy przyczynek do historii alpinizmu. W 1808 roku, uczyniła to także pierwsza kobieta – Maria Paradis, z zawodu pokojówka. Ponieważ jednak trudniejsze etapy trasy pokonała ona na ramionach towarzyszy wyprawy, za pierwszą w historii alpinistkę  uważa się arystokratkę, Henriettę d'Angeville, która zdobyła Mont Blanc  samodzielnie w 1838 roku.
Wraz z coraz częstszymi wyprawami w wysokie partie Alp zaczynają powstawać już na przełomie XVIII i XIX wieku pierwsze schroniska wysokogórskie: w 1785 roku wzniesiono chatę na Pierre Ronda (wys. 2500 m n. p. m.), a w 1785 roku, przy wytyczaniu szlaku na Großglockner przez Leitertal, wybudowano schronisko na wys. 2750 m. n. p. m. Dzięki działalności stowarzyszeń alpejskich (Alpinneverein) do końca XIX wieku powstało około 100 schronisk, dziś istnieje ich ponad 700. Wiele z nich to nowoczesne budynki, jak wzniesione w 2008 roku schronisko Monte-Rosa.
Prawie dwieście lat wcześniej niż w Alpach zaczęła się rozwijać turystyka górska w Karkonoszach. Już w średniowieczu najwyższe pasmo Sudetów przyciągało poszukiwaczy kamieni szlachetnych i złota z Italii, zwanych Walonami. W XVI wieku pojawiają się tu też ludzie trudniący się zbiorem roślin leczniczych i wyrobem medykamentów. Z lat 60. XVI wieku pochodzą pierwsze wzmianki o turystach w Karkonoszach: Christoph Schilling, rektor Gimnazjum w Jeleniej Górze, wspina się ze swoimi uczniami na Śnieżkę, odwiedza też źródła Łaby, a w 1577 roku na szczycie Śnieżki staje kartograf Simon Hüttel wraz z 12 mieszczanami z Trutnova.
Znaczącym impulsem do rozwoju turystyki pieszej w Karkonoszach było wzniesienie w 1665 roku na szczycie Śnieżki, z fundacji hrabiego Christopha Leopolda von Schaffgotscha, drewnianej kaplicy p.w. św. Wawrzyńca.
Turyści i pielgrzymi zmierzający na Śnieżkę już w XVII wieku mieli możliwość zatrzymania się na skromny posiłek i nocleg w chacie pasterskiej, znajdującej się w miejscu obecnego schroniska Strzecha Akademicka. Od imion kolejnych właścicieli nazywano ją Tanlabaude, Samuelbaude czy wreszcie Hampelbaude. Miała ona typową formę dla śląskich chat pasterskich – parterowy drewniany budynek ze stryszkiem na siano. Dół podzielony był na cztery części: pierwsza mieściła oborę dla bydła, druga mleczarnię, trzecia izbę mieszkalną właścicieli, pełniącą równocześnie funkcję kuchni, jadalni i sypialni. Ostatni człon budynku stanowiło niewielkie pomieszczenie dla gości. Turyści spali na sianie rozścielonym na podłodze lub drewnianych ławkach.
Już w XVII wieku istniało kilka wariantów drogi na szczyt Śnieżki. Najczęściej turyści, wśród których znaczą część stanowili rządni wrażeń kuracjusze z pobliskich Cieplic, podjeżdżali furmanką aż do Schlingelbude (później w tym miejscu schronisko Bronka Czecha), zwiedzając po drodze Staniszów i Sosnówkę. Dalej ruszano konno lub pieszo do budy Hampla, a stamtąd następnego dnia pokonywano ostatni odcinek na szczyt. Dla tych, którym wspinaczka w górę sprawiała zbytnią trudność pozostawała możliwość wynajęcia lektyki.
Oprócz samej Śnieżki, do ulubionych miejsc odwiedzanych przez turystów należały źródła i wodospad Łaby, Śnieżne Kotły, Mały i Wielki Staw, wodospady Kamieńczyka i Szklarki, Pielgrzymy.  Zwiedzano też sztolnie w Sowiej Dolinie, hutę szkła Józefina i witriolejnię Prellera oraz zamek Chojnik.
Z czasem przy najpopularniejszych szlakach zaczęto stawiać dla wytchnienia turystów ławki i altany, budowano też platformy widokowe (np. na Patelni). W 1837 roku hrabia Leopold Gotthard von Schaffgotsch, z myślą o turystach, ufundował niewielkie, utrzymane w stylu tyrolskim schronisko turystyczne – jedno z dwóch pierwszych w Sudetach (drugie identyczne powstało na Wysokim Kamieniu w Górach Izerskich). Usytuowany nad Śnieżnymi Kotłami drewniany budynek oferował turystom 2 miejsca noclegowe oraz jadalnię z dwoma stołami. Później (1861) wzniesiono obok drugi budynek z 21 łóżkami, jadalnią i pralnią, a pod koniec XIX wieku w miejscu starszych budowli postawiono hotel górski dla 60 gości.
Kolejne lata XIX i początku XX wieku przyniosły szybki rozwój infrastruktury turystycznej w Karkonoszach. W miejsce dawnych pasterskich bud powstają duże, wyposażone we wszelkie wygody schroniska, z których większość zachowała się do dziś i nadal służy turystom. Istotne zmiany zachodzą też na szczycie Śnieżki, gdzie przybywają nowe obiekty: w 1850 roku niewielkie drewniane schronisko Friedricha Sommera, zastąpione w 1862 roku większym (Preusische Baude), schronisko czeskie (1868), stacja meteorologiczna (1900). Od 1872 roku działa też na Śnieżce pruski urząd pocztowy, a od 1899 roku austriacki. O popularności Śnieżki w tym czasie świadczy ilość wysyłanych z jej szczytu pocztówek. W 1900 roku dzienna ich sprzedaż wynosiła 1500 sztuk."

Powrót do Wydarzenia 2018